فصل اول: مبانی استراتژی - بخش دهم

لغت «استراتژی» از واژه يونانی ”Strategos”گرفته شده كه به معنای «ژنرال ارتش» است. سالانه هر يك از ده قبيله يونان باستان يك Strategos انتخاب مي‌كردند تا نيروها را هدايت كند. بعدها وظايف وی به امور قضايی و مدنی نيز تعميم داده شد. تاريخچه برنامه‌ريزی استراتژيك به امور نظامی باز می‌گردد. طبق تعريف لغت‌نامه وبستر،” استراتژی، علم برنامه‌ريزی و هدايت عمليات نظامی بزرگ در مقياس كلان، با هدف تشخيص و يافتن بهترين موقعيت قبل از شروع درگيری واقعی با دشمن است“.

مبانی استراتژی

دلایل شکست و موفقیت استراتژی

استراتژی مفهومی است که از حوزه نظامی وام گرفته و به عرصه کسب‌وکار وارد شد‌ه ‌است. لذا در بحث پیرامون شکست و موفقیت استراتژی، مناسب است عوامل مؤثر بر موفقیت و شکست استراتژی نظامی و جنگ را مورداشاره قرار دهیم. برخی از مهم‌ترین عوامل مطرح‌شده در این زمینه عبارت‌اند از: رهبری مقتدر، ایدئولوژی مناسب، برنامه مدون و استراتژی مشخص، روحیه نظامی مثبت و قوی، نیروی انسانی کافی، ابزار و ادوات نظامی، و اقتصاد شکوفا و قوی. این عوامل را شاید بتوان امروز نیز در عرصه کسب‌وکار با واژگان و ادبیاتی متفاوت مؤثر دانست. در عرصه کسب‌وکار، بحث عوامل کلیدی موفقیت در دهه 1960 و تقریباً هم‌دوره با استراتژی توسط رونالد دنیل مطرح شد. وی معتقد بود که سازمان‌ها برای آن‌که بتوانند به‌صورت اثربخش از دریافت مفرط اطلاعات اجتناب کنند، باید سیستم‌های اطلاعاتی را بر فاکتورهایی متمرکز نمایند که موفقیت سازمان را تضمین می‌کنند. در این صورت، مدیریت با استفاده از فاکتورهای موفقیت به‌عنوان یک فیلتر می‌تواند اطلاعاتی را برای خود نگه‌داری و تحلیل نماید که برای تصمیم‌گیری کلیدی در سازمان مهم است. لذا تصمیم‌گیری اثربخش‌تر آن است که بر داده‌هایی استوار باشد که منحصراً با موفقیت سازمان ارتباط دارد. باید توجه داشت که در بسیاری از سازمان‌ها سنت و میراث قوی تفکر استراتژیک وجود ندارد؛ مهارت لازم برای تنظیم و پیاده‌سازی استراتژی مشاهده نمی‌شود و موانعی در مقابل استراتژی هست. این‌گونه موضوعات، تفکر و اقدام استراتژیک را با چالش‌های بزرگی مواجه می‌سازد.

مشاهده ومطالعه خلاصه کتب‌ کاربردی

در چنین شرایطی، نخستین گام، پیدا کردن انگیزه لازم برای آغاز کار است. بنابراین، استراتژیک فکر و عمل کردن در سازمان‌ها مسئله‌ای فراگیر است که پرداختن به آن، قبل از هر چیز نیازمند عزم و انگیزه است. چنان‌چه سازمان و افراد کلیدی آن دغدغه چنین موضوعی را داشته باشند، آگاهی از علل و عوامل مهمی که در تجربه سایر سازمان‌ها شناسایی شده، یک نقطه شروع کلیدی است. بررسی یافته‌های مطالعه علل شکست و موفقیت استراتژی‌ها نشان می‌دهد در اغلب موارد، شکست و موفقیت دو روی یک سکه هستند، یعنی وجود یک مجموعه عواملی می‌تواند باعث موفقیت و فقدان آن‌ها موجب شکست استراتژی شود؛ هرچند نمی‌توان گفت که همواره این‌چنین است. نمونه جالب‌توجه در خصوص شکست استراتژی، منظومه ماهواره‌های ایریدیوم است. این طرح متشکل از 77 ماهواره برای برقراری ارتباطات مستقیم ماهواره‌ای بود که در سال 1987 توسط شرکت موتورولا شکل گرفت و در سال 1990 رسماً اعلام شد. طرح مذکور علی‌رغم هزینه‌های چند میلیارد دلاری در سال 1999 ورشکست و در سال 2000 کاملاً متوقف شد. بررسی‌های انجام‌شده نشان داد سه مفهوم اساسی مؤثر در شکست استراتژی شرکت ایریدیوم، حوزه عمل بیش‌ازحد گسترده طرح، ضعیف بودن راه‌کارهای استراتژیک طرح و پیش‌بینی‌های اشتباه از وضع بازار بوده است. درهرصورت، عوامل مؤثر در شکست و موفقیت استراتژی می‌تواند به شکل‌های مختلف دسته‌بندی شود. به‌عنوا‌ن‌مثال، یک دسته‌بندی عوامل شکست استراتژی را شامل دو حوزه اصلی عوامل درون‌سازمانی مؤثر در برنامه‌ریزی استراتژیک و عوامل برون‌سازمانی مؤثر در برنامه‌ریزی استراتژیک می‌داند.

البته، عده‌ای نیز عوامل را از منظر محتوایی بررسی نموده و آن‌ها را شامل سه گروه عوامل مربوط به برنامه استراتژیک (محتوا، جهت‌گیری‌ها و... )، عوامل مربوط به اجرای استراتژی (منابع، تطابق با فضای سازمان و ...) و عوامل مربوط به راهبری استراتژی (قابلیت هدایت و رهبری، برانگیختن و ...) می‌دانند. سیروس و صبور طینت (1390) در تبیین عوامل موفقیت و شکست مدل‌های تدوین استراتژی در سازمان‌های ایرانی، این عوامل را به دودسته نسل‌های قدیم و جدید تقسیم کرده‌اند. در مدل‌های قدیمی کمبود هریک از این عوامل مؤثر شناخته‌شده است: عدم‌کفایت اجزای مدل مدیریت استراتژیک و جامع نبودن آن‌ها، بنا شدن مدل بر مفروضات غیرمنطقی و داشتن پیش‌فرض‌های نادرست و ضعف قابلیت‌های اجرا و زیرساخت‌ها، فقدان تطابق با شرایط سازمان. اما عوامل جدید مطرح‌شده در مدل‌های استراتژی سازمان، با تأکید ویژه بر عوامل داخلی، عبارت‌اند از:

· توجه به تشخیص صحیح گلوگاه‌ها در مدل تدوین استراتژی

· توجه به ابعاد تعالی سازمانی در تدوین استراتژی

· انعکاس عقاید، باورها و ارزش‌های مدیران ارشد در استراتژی

· توجه به موقعیت عمر سازمان در تدوین استراتژی‌های رقابتی

· توجه به قابلیت ارزیابی عملکرد (بعد از پیاده‌سازی و اجرا)

· توجه متوازن به همه ذی‌نفعان

· بافت و زیرساخت‌های علمی و فرهنگی جامعه

مشاهده کتاب‌های دیگر حوزه موفقیت

به هر صورت، محققان و صاحب‌نظران گوناگون، به عوامل متعددی در بیان علل و عوامل شکست و موفقیت استراتژی اشاره کرده‌اند. در تحقیقی که غفاریان (1391) انجام داده، تلاش نموده تا مهم‌ترین عوامل را به کمک مطالعه نمونه‌ها و جمع‌بندی نظرات صاحب‌نظران تهیه و ارائه نماید. عواملی که وی احصا نموده و بالغ‌بر 38 مورد می‌شود، عبارت‌اند از: تأخیر (عقب ماندن) نسبت به تغییرات بازار یا به‌طور کلی‌تر تغییرات محیط؛ سلسله‌مراتب طولانی؛ نظام تصمیم‌گیری کند؛ فرهنگ خطا گریزی؛ تخصیص ضعیف منابع؛ اختلافات داخلی سازمان؛ محور نبودن استراتژی؛ استراتژی و اهداف غیر شفاف؛ عدم مشارکت مدیریت ارشد؛ تکیه بیش‌ازحد به ابزار کمی؛ تنوع بیش‌ازاندازه در موضوع کسب‌وکار؛ ناکافی بودن منابع (انسانی، مالی، تکنولوژی)؛ مدیریت ضعیف؛ تعهد بیش‌ازاندازه؛ هزینه‌های بالای شرکت؛ حاشیة سود نامناسب؛ شرایط کسب‌وکار نامناسب؛ تهدیدات محیطی؛ فقدان درک عمیق نسبت به استراتژی؛ فقدان نتایج کمی و یا قابل‌سنجش؛ استراتژی ضعیف؛ فقدان شفافیت در استراتژی؛ روشن نبودن مسئولیت‌های فردی؛ عدم‌حمایت مدیران ارشد؛ غفلت از کسب‌وکار روزانه؛ فقدان عوامل جذاب و اصیل در استراتژی؛ در برنداشتن عوامل موردنظر رئیس سازمان؛ تجاوز به قلمرو دیگران؛ در نظر نگرفتن عوامل مؤثر در کسب‌وکار؛ ضعف منطق مجاب‌کننده در استراتژی؛ عدم‌حمایت مدیرعامل؛ فقدان کنترل بر روی فرآیندها؛ زمان‌بندی نامناسب؛ از دست دادن تمرکز؛ عدم مشارکت همگانی؛ از بین بردن خلاقیت؛ ارتباطات ضعیف؛ بی‌اعتمادی میان اعضای مؤثر (مشارکت‌کنندگان) در استراتژی. علی احمدی و غفاریان بر اساس تحقیقی که در قالب پایان‌نامه دکتری انجام شده، پس از بررسی در خصوص علل فوق‌الذکر، در یک جمع‌بندی روشمند مبتنی بر پژوهش، شش عامل اصلی را در دو مرحله تدوین و اجرای استراتژی دسته‌بندی و ارائه نموده‌اند.

جدول 1-2: اصلی‌ترین عوامل مؤثر بر شکست برنامه‌ریزی استراتژیک. احمدی و غفاریان (1381)

عوامل مؤثر در مرحله تدوین استراتژی	عوامل مؤثر در مرحله اجرای استراتژی
فقدان فرصت کافی	محدودیت منابع
عدم‌تشخیص صحیح گلوگاه‌ها	تغییر سریع محیط
فقدان راهکار برتر	فلج سازمانی