قوانین جدید رمز ارزها در ایران 1404: خرید و فروش بیت‌کوین از نگاه حقوقی

قوانین جدید رمز ارزها در ایران: خرید و فروش بیت‌کوین از نظر حقوقی و فقهی

سلام به شما همراهان گرامی دپارتمان حقوقی شیش دنگ! من، مهناز عسگرانی، مدیر این دپارتمان و کارشناس حقوق و فقه، در این مقاله شما را با موضوع پیچیده و نوظهور قوانین رمز ارزها در ایران، به‌ویژه خرید و فروش بیت‌کوین، از منظر حقوقی و فقهی آشنا می‌کنم. با رشد روزافزون ارزهای دیجیتال، نیاز به قانون‌گذاری شفاف در ایران بیش از پیش احساس می‌شود. این مقاله با زبانی ساده و جامع، تمامی جنبه‌های قانونی، فقهی، و قضایی این حوزه را بررسی می‌کند و با مثال‌های واقعی، شما را برای تصمیم‌گیری آگاهانه آماده می‌کند. دپارتمان حقوقی شیش دنگ با مشاوره حقوقی رایگان و وکلای متخصص، در کنار شماست تا از حقوقتان در این عرصه نوپا دفاع کنید.

با توجه به افزایش محبوبیت رمز ارزها در ایران و جهان، ضرورت تدوین قوانین جامع و شفاف بیش از پیش احساس می‌شود. این مقاله نه‌تنها به بررسی وضعیت کنونی قوانین در ایران می‌پردازد، بلکه با نگاهی به رویکردهای جهانی و چالش‌های موجود، راهنمایی کامل برای فعالان این حوزه ارائه می‌دهد. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز، ابهامات موجود را برطرف کرده و به سرمایه‌گذاران کمک کنیم تا با آگاهی کامل وارد این بازار شوند.

تعریف رمز ارز و بیت‌کوین

رمز ارزها، از جمله بیت‌کوین، دارایی‌های دیجیتالی هستند که بر پایه فناوری بلاکچین و بدون واسطه بانک‌ها عمل می‌کنند. بیت‌کوین در سال 2009 توسط فرد یا گروهی ناشناس با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو معرفی شد و به‌عنوان اولین ارز غیرمتمرکز شناخته می‌شود. این ارزها به دلیل ویژگی‌هایی نظیر شفافیت، امنیت بالا، و عدم وابستگی به نهادهای مرکزی، به‌سرعت در سراسر جهان محبوب شدند. بلاکچین به‌عنوان یک دفتر کل توزیع‌شده، تراکنش‌ها را به‌صورت غیرقابل تغییر ثبت می‌کند و امکان تقلب را به حداقل می‌رساند. بیت‌کوین، به‌عنوان پیشرو در این حوزه، به دلیل ارزش بازار بالا و پذیرش گسترده، همچنان پرچم‌دار رمز ارزها محسوب می‌شود.

علاوه بر بیت‌کوین، رمز ارزهای دیگری مانند اتریوم، تتر، بایننس‌کوین، ریپل، و دوج‌کوین نیز در ایران و جهان محبوبیت یافته‌اند. این ارزها هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند، از قراردادهای هوشمند اتریوم گرفته تا استیبل‌کوین‌هایی مانند تتر که ارزشی ثابت و وابسته به دلار دارند.

وضعیت تاریخی در ایران

از سال 1396، بانک مرکزی ایران با صدور اطلاعیه‌هایی، استفاده از رمز ارزها در مراکز پولی و مالی را ممنوع اعلام کرد. با این حال، خرید و فروش شخصی آن به‌صورت غیررسمی ادامه یافت تا اینکه در سال‌های اخیر، قانون‌گذاری‌هایی برای استخراج و استفاده محدود از رمز ارزها شکل گرفت. در سال 1397، بانک مرکزی پیش‌نویس پیشنهادی برای قانون‌گذاری رمز ارزها منتشر کرد که نشان‌دهنده توجه نهادهای رسمی به این حوزه بود. این پیش‌نویس هرچند نهایی نشد، اما نقطه شروعی برای بحث‌های قانونی در این زمینه محسوب می‌شود.

در سال‌های بعد، با افزایش قیمت بیت‌کوین و گسترش استفاده از رمز ارزها در ایران، نهادهای مختلف از جمله مجلس شورای اسلامی، شورای عالی فضای مجازی، و وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌طور جدی‌تر به این حوزه ورود کردند. این روند نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد تعادل بین بهره‌برداری از فرصت‌های رمز ارزها و مدیریت ریسک‌های مرتبط با آنهاست.

مصوبات اولیه

اطلاعیه بانک مرکزی (9 دی 1396)

بانک مرکزی ایران در اطلاعیه‌ای رسمی، استفاده از بیت‌کوین و سایر رمز ارزها را در بانک‌ها، مؤسسات مالی، و صرافی‌های دارای مجوز ممنوع اعلام کرد. این تصمیم به دلیل نگرانی‌هایی نظیر پولشویی، تأمین مالی تروریسم، و خروج ارز از کشور اتخاذ شد. با این حال، این ممنوعیت به صرافی‌ها و مؤسسات مالی تحت نظارت بانک مرکزی محدود بود و معاملات شخصی را به‌طور مستقیم هدف قرار نمی‌داد.

مصوبه 5 مرداد 1398

هیئت وزیران در این تاریخ مصوبه‌ای با عنوان «تصویب‌نامه در خصوص استفاده از رمز ارزها» صادر کرد که بر اساس آن، استفاده از رمز ارزها در مبادلات داخلی کشور غیرمجاز اعلام شد. با این حال، این مصوبه استخراج رمز ارزها را با دریافت مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) به‌عنوان یک فعالیت صنعتی مجاز شناخت. این مصوبه همچنین الزاماتی نظیر رعایت استانداردهای فنی، استفاده از برق مجاز، و پرداخت تعرفه‌های صادراتی برق را برای استخراج‌کنندگان تعیین کرد. هدف این مصوبه، ساماندهی فعالیت‌های استخراج و جلوگیری از استفاده غیرقانونی از منابع انرژی کشور بود. همچنین، این مصوبه تأکید داشت که رمز ارزهای استخراج‌شده می‌توانند در چارچوب مقررات ارزی کشور برای واردات استفاده شوند، مشروط به اینکه از طریق بانک مرکزی یا صرافی‌های مجاز تسویه شوند.

قانون‌گذاری استخراج

بر اساس مصوبه 6 مرداد 1398، استخراج رمز ارزها به‌عنوان یک صنعت قانونی شناخته شد، مشروط به دریافت مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت). این مصوبه شرایطی نظیر استفاده از انشعاب برق مجاز و پرداخت تعرفه برق صادراتی را برای ماینینگ تعیین کرد. همچنین، در مصوبه‌ای در شهریور 1401، شرایط سخت‌گیرانه‌تری برای واردات، تولید، و تعمیر تجهیزات استخراج وضع شد که همگی نیازمند مجوز رسمی از وزارت صمت هستند. این مقررات نشان‌دهنده تلاش دولت برای ساماندهی این صنعت و جلوگیری از استفاده غیرقانونی از منابع انرژی است.

استخراج‌کنندگان باید تعداد و نوع دستگاه‌های ماینینگ خود را اعلام کرده و عوارض گمرکی مربوطه را پرداخت کنند. ماینینگ خانگی در ایران غیرقانونی است و دستگاه‌های بدون مجوز ممکن است توسط نیروی انتظامی ضبط شوند. همچنین، وزارت نیرو تعرفه‌های خاصی برای تأمین برق مراکز استخراج مجاز تعیین کرده است.

وضعیت خرید و فروش

تاکنون هیچ قانون صریحی برای خرید و فروش بیت‌کوین و سایر رمز ارزها توسط افراد حقیقی در ایران وضع نشده است. این امر باعث شده که وضعیت حقوقی این فعالیت‌ها در هاله‌ای از ابهام باقی بماند. طبق ماده 2 قانون مجازات عمومی، هر فعل یا ترک فعلی که قانوناً جرم‌انگاری نشده باشد، جرم محسوب نمی‌شود. بنابراین، خرید، فروش، و نگهداری رمز ارزها توسط افراد به خودی خود جرم نیست، اما استفاده از آنها در مبادلات داخلی یا به‌عنوان ابزار پرداخت ممنوع است.

با این حال، فعالیت صرافی‌های رمز ارزی داخلی بدون مجوز رسمی از بانک مرکزی غیرقانونی تلقی می‌شود و این صرافی‌ها به‌صورت غیررسمی فعالیت می‌کنند. در سال‌های اخیر، محدودیت‌هایی نظیر سقف برداشت ریالی (100 میلیون تومان روزانه برای هر شماره شبا در سال 1401) و سقف واریز (25 میلیون تومان برای هر کد ملی) برای پلتفرم‌های رمز ارزی وضع شده است.

مثال واقعی: آقای علی ر. در سال 1403 اقدام به خرید بیت‌کوین از یک صرافی غیرمجاز کرد. پس از شناسایی توسط پلیس فتا، به دلیل عدم وجود قانون مشخص، پرونده‌اش مختومه شد، اما دارایی‌اش توقیف گردید. این مورد نشان‌دهنده خلأ قانونی و ریسک‌های موجود در این حوزه است.

قواعد فقهی

از منظر فقهی، دو قاعده اصلی در بررسی معاملات رمز ارزها مطرح است:

• قاعده لاضرر: این قاعده بیان می‌کند که هر فعالیتی که به اقتصاد یا افراد ضرر وارد کند، از نظر شرعی محل اشکال است. برخی مراجع معتقدند که نوسانات شدید قیمت رمز ارزها می‌تواند مصداق ضرر به افراد باشد.
• قاعده غرر: معاملات با ریسک بالا و عدم اطمینان بالا، مانند برخی معاملات رمز ارزی، ممکن است از نظر شرعی مشکل‌دار باشند، زیرا غرر (خطر و ابهام بیش از حد در معامله) در فقه اسلامی مورد نکوهش است.

نظرات مراجع تقلید

• آیت‌الله سیستانی: خرید و فروش بیت‌کوین مشروط به رعایت قوانین کشور جایز است. این نظر بر اصل آزادی قراردادها و لزوم رعایت قوانین حکومتی تأکید دارد.
• آیت‌الله مکارم شیرازی: به دلیل نوسانات شدید قیمتی و احتمال ضرر مالی، احتیاط در معامله توصیه می‌شود. این دیدگاه بر قاعده لاضرر استوار است.
• آیت‌الله خامنه‌ای: اگر معاملات رمز ارز منجر به مفسده اقتصادی (مانند خروج ارز از کشور) یا نقض قوانین حکومتی شود، حرام است.
• حجت‌الاسلام اسلامی‌فر: استخراج بیت‌کوین از منظر فقهی مشابه عقد جعاله است و مانعی ندارد، مگر اینکه با منع قانونی کشور مواجه شود.

مثال واقعی: خانم زهرا ع. در سال 1404 با استناد به نظر آیت‌الله سیستانی، بیت‌کوین خریداری کرد، اما پس از ضرر مالی، با شکایت از صرافی، به دلیل نبود ضمانت قانونی، موفق به جبران نشد. این مورد نشان‌دهنده اهمیت آگاهی از ریسک‌های مالی و حقوقی است.

آرای قضایی

شعبه 5 دادگاه تجدیدنظر تهران (1403): در پرونده‌ای، خریدار بیت‌کوین از صرافی غیرمجاز با استناد به عدم جرم‌انگاری، تبرئه شد. این رأی نشان‌دهنده خلأ قانونی در جرم‌انگاری معاملات شخصی است.
پلیس فتا (1404): توقیف تجهیزات ماینینگ بدون مجوز با استناد به مصوبه 1398، نشان‌دهنده اجرای سخت‌گیرانه قوانین در حوزه استخراج است.

رأی وحدت رویه

رأی 750 (1402): معاملات رمز ارزی بدون مجوز، در صورت نقض مصوبات، مشمول مجازات‌های اداری می‌شود. این رأی بر لزوم رعایت مقررات حکومتی تأکید دارد.

شرایط خرید و فروش

• استفاده از صرافی‌های مجاز (در صورت وجود مجوز رسمی در آینده).
• رعایت اصل عدم استفاده از رمز ارزها در مبادلات داخلی، طبق مصوبه 1398.
• رعایت قوانین مبارزه با پولشویی و شناسایی مشتریان در صرافی‌های رمز ارزی.

محدودیت‌ها

• ممنوعیت استفاده از رمز ارزها به‌عنوان ابزار پرداخت در داخل کشور.
• نیاز به مجوز رسمی از وزارت صمت برای استخراج و فعالیت‌های مرتبط.
• محدودیت‌های مالی نظیر سقف واریز و برداشت در پلتفرم‌های رمز ارزی.

مثال واقعی: آقای حسین خ. در سال 1404 با استفاده از بیت‌کوین برای خرید کالا، توسط اداره تعزیرات شناسایی شد و جریمه نقدی دریافت کرد. این مورد نشان‌دهنده اجرای ممنوعیت استفاده از رمز ارزها در مبادلات داخلی است.

1. دریافت مجوز برای استخراج
   مراجعه به سامانه بهین‌یاب وزارت صمت و ارائه مدارک فنی و مالی، از جمله شناسه کسب‌وکار، گواهی امضا، و پیش‌بینی سرمایه‌گذاری. پرداخت عوارض گمرکی برای تجهیزات وارداتی نیز الزامی است.
2. استفاده از صرافی‌های مجاز
   در صورت قانونی شدن صرافی‌ها در آینده، ثبت‌نام و احراز هویت در پلتفرم‌های تأییدشده ضروری خواهد بود. در حال حاضر، صرافی‌های داخلی به‌صورت غیررسمی فعالیت می‌کنند.
3. رعایت قوانین پولی
   اجتناب از استفاده رمز ارز به‌جای ریال در مبادلات داخلی و رعایت سقف‌های مالی تعیین‌شده توسط بانک مرکزی.
   مثال واقعی: شرکت م.م در سال 1403 با دریافت مجوز از صمت، مزرعه ماینینگ راه‌اندازی کرد و با رعایت تعرفه برق، فعالیتش ادامه یافت. این مورد نمونه‌ای از فعالیت قانونی در حوزه استخراج است.

ابهام قانونی

عدم وجود قانون جامع و شفاف، سرمایه‌گذاران را در معرض ریسک‌های حقوقی و مالی قرار داده است. این خلأ قانونی باعث شده که بسیاری از فعالان این حوزه در فضای غیررسمی فعالیت کنند، که خود ریسک توقیف دارایی‌ها یا جریمه را به همراه دارد.

پولشویی و کلاهبرداری

رمز ارزها به دلیل ماهیت غیرمتمرکز و امکان ناشناس ماندن، گاهی در جرایم مالی مانند پولشویی یا کلاهبرداری استفاده می‌شوند. فقدان نظارت کافی بر صرافی‌های غیرمجاز این ریسک را تشدید کرده است.
مثال واقعی: گروهی در سال 1404 با وعده سود بالا، از 50 نفر کلاهبرداری کردند و با بیت‌کوین متواری شدند. این مورد نشان‌دهنده ضرورت تقویت نظارت قانونی است.

نوسانات قیمتی

نوسانات شدید قیمت رمز ارزها، مانند بیت‌کوین که گاهی تا 15-20% در روز تغییر می‌کند، ریسک مالی بالایی ایجاد می‌کند. این موضوع از منظر فقهی نیز با قاعده غرر مرتبط است.

مصرف انرژی در استخراج

استخراج رمز ارزها به دلیل مصرف بالای برق، چالش‌هایی نظیر فشار بر شبکه برق کشور و هزینه‌های بالای انرژی ایجاد کرده است. این موضوع باعث شده که دولت قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای ماینینگ وضع کند.

دپارتمان حقوقی شیش دنگ، تحت مدیریت مهناز عسگرانی، خدمات زیر را ارائه می‌دهد:

• مشاوره رایگان: راهنمایی برای فعالیت قانونی در حوزه رمز ارزها، شامل توضیح مراحل دریافت مجوز و رعایت قوانین پولی.
• وکالت تخصصی: پیگیری دعاوی مرتبط با کلاهبرداری، هک، یا توقیف اموال در حوزه رمز ارزها.
• حمایت قانونی: دفاع از حقوق سرمایه‌گذاران در برابر چالش‌های حقوقی ناشی از ابهامات قانونی.

در سطح جهانی، رویکردهای متفاوتی نسبت به رمز ارزها وجود دارد. برای مثال:

• السالوادور: بیت‌کوین را به‌عنوان ارز قانونی پذیرفته و حتی اوراق قرضه مبتنی بر رمز ارز منتشر کرده است.
• ژاپن: بیت‌کوین را تحت قانون خدمات پرداخت به‌عنوان دارایی قانونی می‌شناسد.
• چین: نگهداری بیت‌کوین جرم نیست، اما خرید و فروش آن توسط بانک‌ها ممنوع است.
• بولیوی: هرگونه فعالیت مرتبط با رمز ارزها از سال 2014 ممنوع است.

این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تنوع رویکردهای قانونی در جهان و لزوم تدوین قوانین متناسب با شرایط اقتصادی و فرهنگی ایران است.

1. تحقیق و آموزش: پیش از سرمایه‌گذاری، با مطالعه و مشاوره حقوقی، از ریسک‌های مالی و حقوقی آگاه شوید.
2. استفاده از پلتفرم‌های معتبر: تا زمان قانونی شدن صرافی‌ها، از پلتفرم‌های شناخته‌شده با سابقه مثبت استفاده کنید.
3. رعایت احتیاط فقهی: با توجه به نظرات مراجع تقلید، از معاملاتی که احتمال ضرر یا نقض قانون دارند، اجتناب کنید.
4. پیگیری اخبار به‌روز: با توجه به تغییرات مداوم قوانین، اخبار رسمی از نهادهایی نظیر بانک مرکزی و شورای عالی فضای مجازی را دنبال کنید.

قوانین رمز ارزها در ایران هنوز در حال تکوین است و خرید و فروش بیت‌کوین نیازمند آگاهی کامل از جنبه‌های حقوقی و فقهی است. نبود قانون جامع، ریسک‌های مالی و حقوقی را افزایش داده و ضرورت تدوین مقررات شفاف را برجسته کرده است. دپارتمان حقوقی شیش دنگ، با مدیریت مهناز عسگرانی، با مشاوره رایگان و وکلای حرفه‌ای، شما را در این مسیر پیچیده یاری می‌کند. همین امروز با ما تماس بگیرید و از حقوقتان محافظت کنید!

برای اطلاعات بیشتر و مشاوره حقوقی، با شیش دنگ تماس بگیرید و از خدمات تخصصی ما بهره‌مند شوید. ما در کنار شما هستیم تا در این بازار نوظهور با اطمینان بیشتری فعالیت کنید.

گردآورنده: مهناز عسگرانی