شاه طهماسب یکم، دومین پادشاه سلسله ی صفوی

شاه طهماسب یکم، که با نام اصلی "طهماسب بن اسماعیل" شناخته می‌شود، یکی از پادشاهان مهم دودمان صفوی بود. او در دوران سلطنت خود (955-1021 هجری) قدرت صفویه را به اوج رساند و شاهنشاهی خود را به گستره ی بزرگتری که تا آن زمان دیده شده بود گسترش داد.

او در زمان حکومت خود به عنوان یک رهبر نظامی و سیاسی برجسته شناخته می‌شود. وی تلاش کرد تا حکومت صفوی را از طریق حملات به مناطق همجوار گسترش دهد و جغرافیای ایران را به وسعت بیشتری توسعه دهد. او عملیات ‌هایی را علیه امپراطوری عثمانی در غرب، امپراطوری مغول در شمال و افغانستان در شرق آغاز کرد.

شاه در داخل کشور نیز تلاش کرد تا حکومت خود را تقویت کند. وی اصلاحاتی را در بخش ‌هایی مانند نظام اداری، اقتصاد و نیروهای نظامی اجرا کرد. شاه طهماسب یکم توجه زیادی به رشد فرهنگ و هنر در دوران حکومت خود داشت و از معماری و هنر صفوی بهره ‌برد.

او در سال 1021 هجری درگذشت و پسرش (شاه عباس دوم) به عنوان جانشین او به قدرت رسید. شاه طهماسب یکم به عنوان یکی از شاهان بزرگ و تأثیرگذار در تاریخ ایران و منطقه شناخته می‌شود و حکومت وی برای سال ‌ها پس از درگذشتش تأثیرگذار بود.

او در دوران حکومت خود اصلاحات مهمی را در بخش نظام اداری و اقتصاد ایران اجرا کرد. برخی از اصلاحات او عبارتند از:

1.      اصلاحات نظام اداری

شاه طهماسب یکم تلاش کرد تا نظام اداری را مرتب و مؤسسه ‌محور کند. وی اقداماتی برای تقویت ساختار های اداری و تأسیس نهاد های مرکزی نظارتی و اجرایی نظیر دیوان شاهی (دیوان عالی) و دیوان روزانه (دیوان میرزا) انجام داد. این نهادها مسئولیت‌ های مربوط به اداره ی دولتی، دستگاه قضایی، مالیات و نظارت بر امور مالی را بر عهده داشتند.

2.      اصلاحات اقتصادی

او تلاش کرد تا اقتصاد کشور را توسعه دهد و سیستم مالی را تقویت کند. وی اقداماتی برای تجزیه و تحلیل سیستم مالی، تقویت مالیات ‌ها و اصلاح نظام مالی انجام داد. او برای تأمین منابع مالی برای دولت خود، تجارت و تولیدات داخلی را تشویق کرد و اصلاحاتی را در زمینه ی تجارت و بازرگانی اجرا کرد. شاه طهماسب اول اصلاحات چشمگیری در نظام مالیاتی انجام داد. او یک سیستم جمع ‌آوری مالیات سازمان‌ یافته ‌تر و کار آمد تر را اجرا کرد که باعث افزایش درآمد دولت شد. این اصلاحات شامل ارزیابی و تجدید ساختار نرخ های مالیاتی و تضمین جمع آوری عادلانه مالیات بود.

3.     توسعه ی زیرساخت ‌ها

شاه به طور فعال در توسعه ی زیرساخت ‌های اقتصادی کشور سرمایه‌گذاری کرد. او برای ایجاد شبکه حمل و نقل مؤثر، ساخت و بهسازی جاده ‌ها و پل‌ ها را آغاز نمود. وی به منظور تسهیل تجارت و ارتباطات، زیرساخت‌ های بنادر را توسعه داد.

4.     توسعه ی کشاورزی

او به توسعه ی کشاورزی و بهره‌ وری از ظرفیت ‌های زمینی کشور توجه ویژه ‌ای داشت. وی برای افزایش تولیدات کشاورزی، اصلاحاتی در زمینه ی آبیاری، بهبود کشاورزی و دامداری اجرا کرد. همچنین او توسعه ی باغ ها و باغ داری را در سراسر کشور تشویق نمود.

 

 

5.     تمرکز قدرت

شاه طهماسب اول با هدف تحکیم اقتدار خود و متمرکز کردن قدرت در اداره خود، یک سیستم بوروکراسی قوی ایجاد کرد و مقامات توانا را در مناصب کلیدی منصوب نمود. این موضوع به ساده ‌سازی حکمرانی و اطمینان از تصمیم‌گیری مؤثر کمک کرد.

6.      اصلاحات ارضی

شاه اصلاحات ارضی را برای بهبود بهره وری کشاورزی و رسیدگی به مسائل مربوط به مالکیت زمین آغاز کرد. او زمین را بین دهقانان توزیع کرد و اقداماتی را برای حمایت از حقوق کشاورزان و بهبود شرایط زندگی آن ها ارائه کرد. هدف این اصلاحات افزایش تولید کشاورزی و تقویت اقتصاد بود.

7.     اصلاحات بازرگانی

شاه طهماسب اول به اهمیت تجارت و بازرگانی در توسعه ی اقتصادی کشور پی برد. او اقداماتی را برای ترویج تجارت داخلی، توسعه ی بازارها و بهبود زیرساخت های تجاری انجام داد. شاه همچنین تجارت خارجی را تشویق کرد و روابط دیپلماتیک با قدرت های مختلف اروپایی را برقرار کرد و تجارت بین المللی را تسهیل نمود.

8.     سکه و اصلاحات پولی

او اصلاحاتی را در نظام پولی و سکه ای برای تثبیت اقتصاد انجام داد. او ضرب سکه را استاندارد و تنظیم کرد که گردش پول را بهبود بخشید و تجارت در داخل امپراتوری را تسهیل کرد. این اصلاحات به کاهش سکه های تقلبی و حفظ ثبات مالی کمک نمود.

9.      حمایت از هنر و فرهنگ

شاه حامی بزرگ هنر و فرهنگ بود. او از توسعه ی ادبیات فارسی، معماری، خوشنویسی و هنر حمایت کرد. او کارگاه‌ ها و کتابخانه‌ های سلطنتی تأسیس کرد و هنرمندان، شاعران و دانشمندان نامی را به دربار خود جذب نمود. این حمایت منجر به یک رنسانس فرهنگی شکوفا در طول سلطنت وی شد.

10.   اصلاحات آموزشی

شاه طهماسب اول با درک اهمیت آموزش، مؤسسات آموزشی تأسیس کرد و بورسیه را ترویج نمود. او ترجمه ی کتاب های خارجی به فارسی را تشویق کرد که به غنای ادبیات فارسی و انتشار دانش در داخل امپراتوری انجامید.

11.   اصلاحات نظامی

او توجه زیادی به تقویت نیروهای نظامی داشت. او ارتش را مدرن کرد، روش های آموزشی را بهبود بخشید و سلاح ها و فن آوری نظامی جدید را معرفی کرد. این اصلاحات، توانایی دفاعی امپراتوری را افزایش داد و به گسترش نفوذ سرزمینی آن کمک نمود.

اصلاحات و سیاست های شاه طهماسب اول تأثیری ماندگار بر چشم انداز اداری، اقتصادی و فرهنگی ایران صفوی داشت. تلاش‌های او پایه‌ های یک دولت متمرکز و کارآمد تر را پایه‌گذاری کرد، رشد اقتصادی را تحریک کرد و به شکوفایی هنر و زندگی فکری در طول سلطنت او کمک کرد.

این اصلاحات و تدابیر شاه طهماسب یکم در بخش نظام اداری و اقتصادی، بهبود و تقویت ساختارها و زیرساخت‌های اقتصادی کشور را هدف داشتند و تأثیر طولانی مدتی بر اقتصاد و نظام اداری ایران گذاشتند.

 

بازبینی: س. سیاح