بافت فرسوده چیست؟ عوامل شکل‌گیری بافت فرسوده و راهکارهای احیای آن

شهرها، همچون موجودات زنده، در طول زمان تغییر و تحول پیدا می‌کنند. در دل این تغییرات، گاهی بخش‌هایی از شهر، همچون قلبی فراموش شده، به حال خود رها می‌شوند و به تدریج رو به زوال می‌گذارند. این بخش‌های فرسوده، با کوچه‌های تنگ و تاریک، خانه‌های فرسوده و زیرساخت‌های ناکارآمد، نه تنها سیمای شهر را مخدوش می‌کنند، بلکه زندگی ساکنان خود را نیز با مشکلات فراوانی مواجه می‌سازند. اما بافت فرسوده چیست و چه عواملی باعث شکل‌گیری آن می‌شوند؟ در این مقاله، با زبانی ساده و صمیمی، به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد و نگاهی عمیق‌تر به این پدیده شهری خواهیم انداخت.

بافت فرسوده چیست؟

بافت فرسوده، به بخش‌هایی از شهر گفته می‌شود که به دلیل قدمت زیاد، عدم رسیدگی و نوسازی، دچار فرسودگی و تخریب شده‌اند. این بافت‌ها، معمولاً در هسته اولیه شهرها شکل می‌گیرند و با گذشت زمان، به دلیل عدم تطابق با نیازهای روزافزون جامعه، از رونق می‌افتند. خانه‌های قدیمی و فرسوده، کوچه‌های تنگ و باریک، نبود فضای سبز و امکانات رفاهی، از جمله ویژگی‌های بارز بافت‌های فرسوده هستند.

 

انواع بافت فرسوده:

بافت‌های فرسوده، همچون پازلی پیچیده، از قطعات مختلفی تشکیل شده‌اند که هر یک ویژگی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر انواع بافت فرسوده می‌پردازیم:

 

بافت های فرسوده به کی ها تعلق میگیرد؟

 

-1بافت فرسوده تاریخی:

این بافت‌ها، گنجینه‌های ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ شهرها هستند. خانه‌های قدیمی با معماری منحصربه‌فرد، کوچه‌های سنگفرش و بناهای تاریخی، هویت و اصالت این مناطق را شکل می‌دهند. با این حال، گذر زمان و بی‌توجهی، این گنجینه‌ها را در معرض خطر نابودی قرار داده است.

• ویژگی‌ها:

• قدمت بالا (گاه چند صد ساله)

• معماری ارزشمند و منحصربه‌فرد

• ارزش تاریخی و فرهنگی بالا

• وجود بناهای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی

• چالش‌ها:

• تخریب و فرسودگی بناهای تاریخی

• تغییر کاربری غیرمجاز

• عدم رعایت ضوابط میراث فرهنگی در نوسازی

• کمبود منابع مالی برای مرمت و نگهداری

• راهکارها:

• تدوین و اجرای طرح‌های جامع حفاظت و احیا

• جلب مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران

• اعطای تسهیلات و مشوق‌های مالی به مالکان

• آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه حفظ میراث فرهنگی

 

 

-2بافت فرسوده میانی:

این بافت‌ها، در میانه راه بین بافت تاریخی و بافت جدید قرار دارند. آن‌ها معمولاً دارای قدمت کمتری نسبت به بافت تاریخی هستند، اما به دلیل عدم نوسازی و بهسازی، دچار فرسودگی شده‌اند.

• ویژگی‌ها:

• قدمت متوسط (چند ده ساله)

• معماری ساده و فاقد ارزش تاریخی

• تراکم بالای جمعیت

• کمبود فضای سبز و امکانات رفاهی

 

**رکورد صدور پروانه در بافت‌های فرسوده پس از انقلاب شکسته شد**

 

• چالش‌ها:

• فرسودگی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها

• تراکم بالای جمعیت و کمبود فضا

• مشکلات اجتماعی و اقتصادی

• عدم تمایل سرمایه‌گذاران به دلیل عدم سودآوری

• راهکارها:

• نوسازی و بهسازی بافت با مشارکت ساکنان

• تجمیع پلاک‌ها و ایجاد فضاهای باز و سبز

• اعطای تسهیلات و مشوق‌های مالی به مالکان

• ایجاد زیرساخت‌های مناسب و خدمات شهری

 

-3 بافت فرسوده حاشیه‌ای:

این بافت‌ها، در حاشیه شهرها و اغلب به صورت غیررسمی و بدون برنامه‌ریزی شکل گرفته‌اند. ساکنان این مناطق، معمولاً از اقشار کم‌درآمد و مهاجر هستند و با مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند.

• ویژگی‌ها:

• ساخت‌وساز غیرمجاز و بی‌ضابطه

• کمبود یا نبود زیرساخت‌های اساسی (آب، برق، فاضلاب)

• مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی

• فقر، بیکاری و آسیب‌های اجتماعی

 

 

**بافت های فرسوده به کی ها تعلق میگیرد؟**

• چالش‌ها:

• ساماندهی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان

• تأمین زیرساخت‌ها و خدمات شهری

• توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی ساکنان

• پیشگیری از گسترش بافت‌های حاشیه‌ای

• راهکارها:

• تدوین و اجرای طرح‌های جامع ساماندهی

• ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی و اجتماعی

• ایجاد فرصت‌های شغلی و درآمدزایی

• مشارکت ساکنان در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرا

 

اهمیت توجه به بافت فرسوده:

بافت‌های فرسوده، بخش مهمی از هویت و تاریخ شهرها هستند. احیای این بافت‌ها، نه تنها به بهبود کیفیت زندگی ساکنان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی شهرها نیز منجر شود. بافت‌های فرسوده، فرصتی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال هستند و می‌توانند به قطب‌های گردشگری و فرهنگی تبدیل شوند.

عوامل شکل‌گیری بافت فرسوده:

• قدمت زیاد: ساختمان‌ها و زیرساخت‌های قدیمی، به دلیل عدم رعایت اصول مهندسی و مصالح نامرغوب، در برابر حوادث طبیعی و فرسایش آسیب‌پذیرتر هستند.

• عدم رسیدگی و نوسازی: بی‌توجهی به تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، باعث تشدید فرسودگی و تخریب آن‌ها می‌شود.

• تغییرات کاربری: تغییر کاربری زمین‌های مسکونی به تجاری و اداری، باعث افزایش تراکم جمعیت و ترافیک در این مناطق می‌شود و فرسودگی را تشدید می‌کند.

• مهاجرت: مهاجرت ساکنان اصلی به مناطق جدیدتر و مرفه‌تر، باعث کاهش جمعیت و سرمایه در بافت‌های فرسوده می‌شود و به تدریج آن‌ها را به حاشیه می‌راند.

• فقر اقتصادی و اجتماعی: ساکنان بافت‌های فرسوده، اغلب از اقشار کم‌درآمد جامعه هستند و توان مالی لازم برای نوسازی و بهسازی خانه‌های خود را ندارند.

 

**تحولی بزرگ در نوسازی بافت‌های فرسوده**

 

پیامدهای بافت فرسوده:

بافت‌های فرسوده، همچون زخمی کهنه بر پیکر شهرها، پیامدهای ناگواری را برای ساکنان و کل جامعه به همراه دارند. این پیامدها، در ابعاد مختلف زندگی شهری نمود پیدا می‌کنند و در صورت بی‌توجهی، می‌توانند به بحرانی عمیق تبدیل شوند.

 

1. کاهش کیفیت زندگی:

بافت‌های فرسوده، به دلیل شرایط نامناسب زیستی، به کانون مشکلات اجتماعی و بهداشتی تبدیل می‌شوند. خانه‌های فرسوده و کوچک، کوچه‌های تنگ و تاریک، نبود فضای سبز و امکانات رفاهی، همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا زندگی را برای ساکنان این مناطق دشوار و طاقت‌فرسا کنند.

• مشکلات مسکن: خانه‌های قدیمی و فرسوده، علاوه بر عدم زیبایی و راحتی، فاقد استانداردهای ایمنی و بهداشتی هستند. این خانه‌ها، در برابر سرما و گرما، رطوبت و آلودگی آسیب‌پذیرند و سلامت ساکنان را به خطر می‌اندازند.

• ترافیک و آلودگی: کوچه‌های باریک و نامنظم، مانع از تردد روان خودروها می‌شوند و به ایجاد ترافیک و آلودگی هوا و صوتی دامن می‌زنند.

• کمبود خدمات شهری: بافت‌های فرسوده، اغلب از خدمات شهری مناسب مانند جمع‌آوری زباله، نظافت معابر و فضای سبز محروم هستند. این امر، به آلودگی محیط زیست و شیوع بیماری‌ها کمک می‌کند.

 

2. آسیب‌پذیری در برابر حوادث طبیعی:

ساختمان‌های فرسوده و زیرساخت‌های ناکارآمد، در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی بسیار آسیب‌پذیرند. در صورت وقوع این حوادث، خسارات جانی و مالی فراوانی به ساکنان این مناطق وارد می‌شود و امکان امدادرسانی نیز به دلیل شرایط نامناسب محیطی، دشوارتر می‌شود.

3. افزایش جرم و جنایت:

فقر، بیکاری، کمبود امکانات آموزشی و فرهنگی، و احساس تبعیض و محرومیت، زمینه را برای افزایش جرم و جنایت در بافت‌های فرسوده فراهم می‌کنند. این مناطق، به پناهگاهی برای بزهکاران و معتادان تبدیل می‌شوند و امنیت ساکنان را به خطر می‌اندازند.

4. کاهش ارزش اقتصادی:

بافت‌های فرسوده، به دلیل مشکلات ذکر شده، ارزش اقتصادی خود را از دست می‌دهند و به تدریج به مناطق حاشیه‌ای و فقیرنشین تبدیل می‌شوند. این امر، باعث کاهش درآمد شهرداری‌ها و دولت از محل مالیات و عوارض می‌شود و به چرخه‌ای معیوب از فقر و محرومیت دامن می‌زند.

5. پیامدهای روانی و اجتماعی:

زندگی در بافت‌های فرسوده، با مشکلات و محرومیت‌های فراوان، می‌تواند تأثیرات منفی عمیقی بر سلامت روان و روابط اجتماعی ساکنان داشته باشد. احساس ناامنی، استرس، افسردگی، انزوا و خشونت، از جمله پیامدهای روانی و اجتماعی زندگی در این مناطق هستند.

راهکارهای احیای بافت فرسوده: بازآفرینی قلب‌های فراموش‌شده شهر

احیای بافت‌های فرسوده، همچون دمیدن روح تازه در کالبد فرسوده شهرها، نیازمند عزمی راسخ و رویکردی جامع و چندوجهی است. این فرآیند، تنها به نوسازی فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه باید ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را نیز در بر بگیرد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر راهکارهای احیای بافت فرسوده می‌پردازیم:

 

1. نوسازی و بهسازی:

نوسازی و بهسازی، سنگ بنای احیای بافت‌های فرسوده است. این فرآیند، شامل بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده، اصلاح معابر و شبکه‌های زیرساختی، و بهبود سیما و منظر شهری می‌شود.

• بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها: با استفاده از مصالح و تکنولوژی‌های نوین، می‌توان ساختمان‌های فرسوده را مقاوم‌سازی کرد و آن‌ها را به استانداردهای ایمنی و بهداشتی رساند.

• اصلاح معابر و شبکه‌های زیرساختی: اصلاح شبکه‌های آب و فاضلاب، برق، گاز و تلفن، و همچنین بهبود وضعیت معابر و پیاده‌روها، به ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و تسهیل ارائه خدمات شهری کمک می‌کند.

• بهبود سیما و منظر شهری: رنگ‌آمیزی و نورپردازی نماهای ساختمان‌ها، ایجاد فضاهای سبز و کاشت درختان، و نصب المان‌های شهری، به زیباسازی بافت فرسوده و افزایش جذابیت آن برای ساکنان و گردشگران کمک می‌کند.

 

 

**نوسازی بافت‌های فرسوده با کمک چینی‌ها**

 

2. توسعه فضای سبز و امکانات رفاهی:

ایجاد فضاهای سبز و پارک‌ها، احداث مراکز فرهنگی، ورزشی و تفریحی، و تأمین خدمات بهداشتی و آموزشی، به ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و افزایش رضایت آن‌ها از محیط زندگی کمک می‌کند.

• فضاهای سبز و پارک‌ها: فضاهای سبز، علاوه بر ایجاد زیبایی و طراوت، به بهبود کیفیت هوا، کاهش آلودگی صوتی و افزایش تعاملات اجتماعی کمک می‌کنند.

• مراکز فرهنگی، ورزشی و تفریحی: این مراکز، به غنی‌سازی اوقات فراغت ساکنان و ایجاد فرصت‌های یادگیری و رشد فردی کمک می‌کنند.

• خدمات بهداشتی و آموزشی: دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی با کیفیت، از حقوق اولیه شهروندان است و نقش مهمی در ارتقای سلامت و رفاه آن‌ها دارد.

 

3. توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی:

توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی ساکنان، یکی از مهم‌ترین راهکارهای احیای بافت فرسوده است. این فرآیند، شامل ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ایجاد فرصت‌های شغلی و حمایت از کسب و کارهای کوچک می‌شود.

• آموزش‌های فنی و حرفه‌ای: با ارائه آموزش‌های مهارت‌آموزی، می‌توان به ساکنان بافت فرسوده کمک کرد تا شغل مناسبی پیدا کنند و درآمد خود را افزایش دهند.

• ایجاد فرصت‌های شغلی: با جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد کسب و کارهای جدید در بافت فرسوده، می‌توان فرصت‌های شغلی پایدار برای ساکنان ایجاد کرد.

• حمایت از کسب و کارهای کوچک: با ارائه تسهیلات و مشاوره‌های مالی و مدیریتی، می‌توان به کسب و کارهای کوچک در بافت فرسوده کمک کرد تا رشد کنند و به اشتغال‌زایی بیشتر منجر شوند.

 

4. مشارکت مردمی:

مشارکت ساکنان در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای طرح‌های احیای بافت فرسوده، از اهمیت حیاتی برخوردار است. این مشارکت، می‌تواند به افزایش کارآمدی و پایداری طرح‌ها، و همچنین افزایش حس تعلق و مسئولیت‌پذیری ساکنان نسبت به محله خود کمک کند.

• تشکیل شوراهای محلی: شوراهای محلی، می‌توانند به عنوان نمایندگان ساکنان، در فرآیند تصمیم‌گیری و نظارت بر اجرای طرح‌ها مشارکت کنند.

• برگزاری جلسات و کارگاه‌های مشورتی: با برگزاری جلسات و کارگاه‌های مشورتی، می‌توان نظرات و پیشنهادات ساکنان را جمع‌آوری کرد و آن‌ها را در فرآیند تصمیم‌گیری لحاظ کرد.

• آموزش و اطلاع‌رسانی: با آموزش و اطلاع‌رسانی به ساکنان در مورد طرح‌های احیا، می‌توان آگاهی آن‌ها را افزایش داد و مشارکت آن‌ها را جلب کرد.

با اجرای این راهکارها به صورت جامع و یکپارچه، می‌توانیم به احیای بافت‌های فرسوده و تبدیل آن‌ها به فضاهایی پویا، زنده و سرزنده کمک کنیم.

 

شیش دنگ قدرت‌مند ترین سامانه‌ی ملکی در کشور