باغ فردوس، یاقوت سبز شمیران و یادگار تاریخ

این محله که در گذشته وسعت بیشتری داشته، از شمال به میدان تجریش و ابتدای خیابان ولیعصر، از جنوب به بزرگراه مدرس و خیابان فرشته، از شرق به خیابان دربندی و انتهای خیابان ماندلا و از غرب به خیابان ولیعصر و پل پارک وی محدود می‌شود.

تاریخچه

·         قصری نیمه‌تمام

در سال ۱۲26 خورشیدی به دستور محمدشاه قاجار، قصری در نزدیکی تجریش برای او ساخته شد. اما این قصر با نام "محمدیه" (در محل محمودیه فعلی) نیمه‌تمام رها شد و محمدشاه در همانجا از دنیا رفت.

·         باغ ییلاقی

همزمان با ساخت قصر محمدیه، درباریان نزدیک به او نیز در همان حوالی اقدام به احداث باغ یا عمارت ییلاقی کردند. از جمله حسینعلی‌خان معیرالممالک (خزانه دار ناصرالدین شاه قاجار) باغی احداث کرد که به "باغ فردوس" مشهور شد.

باغ فردوس در گذر زمان

·         تغییر مالکیت

در دوره پهلوی، باغ فردوس به مالکیت خاندان پهلوی درآمد و در آن عمارتی جدید ساخته شد.

·         موزه سینما

پس از انقلاب، باغ فردوس به تملک دولت درآمد و در سال ۱۳7۳ به عنوان موزه سینمای ایران افتتاح شد.

·         مکان فرهنگی

امروزه موزه سینمای ایران، با مجموعه‌ای از آثار و اسناد مربوط به تاریخ سینما، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی تهران شناخته می‌شود.

باغ فردوس، با فضایی سبز و دل‌انگیز و معماری تاریخی، یادگاری ارزشمند از دوران قاجار است که در قلب شمیران و در همسایگی خیابان ولیعصر و میدان تجریش، مکانی مناسب برای تفریح و بازدید علاقه‌مندان به تاریخ و هنر سینما به شمار می‌رود.

نکات

·         برای بازدید از موزه سینمای ایران می‌توانید به وب‌سایت این موزه مراجعه کنید و از ساعات بازدید و برنامه‌های فرهنگی آن مطلع شوید.

·         باغ فردوس در روزهای تعطیل و اوقات فراغت، پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت و تاریخ است.

·         باغ فردوس به دلیل موقعیت مکانی مناسب، دسترسی آسانی به وسایل حمل و نقل عمومی دارد.

باغ فردوس، با قدمتی دیرینه و زیبایی‌های منحصر به فرد، گنجینه‌ای ارزشمند در قلب شمیران است که بازدید از آن تجربه‌ای خاطره‌انگیز و دلنشین را برای شما به ارمغان خواهد آورد.

عمارت باغ فردوس: قصه‌ای از شکوه و افول

عمارت باغ فردوس، که امروزه به عنوان موزه سینمای ایران شناخته می‌شود، در گذشته قصری باشکوه و مجلل بوده که حکایت از شکوه و عظمت دوران قاجار دارد. این عمارت در دو طبقه به سبک قاجاریه و معروف به "گوش فیل" بنا شده و در زمینی وسیع و سرسبز واقع شده است.

باغ فردوس در دوران معیرالممالک

·         باغ و عمارت

حسینعلی‌خان معیرالممالک (از درباریان نزدیک به محمدشاه قاجار) باغ فردوس را احداث کرد و در آن عمارتی زیبا بنا نمود.

·         طراحی و معماری

زمین‌های قسمت جنوبی و سراشیبی باغ با سنگ‌ چین ‌هایی به صورت هفت قطعه مسطح و مطبق درآمد و روی هریک از قطعات، استخری با فواره‌های متعدد احداث شد. استخرها به گونه‌ای ساخته شده بودند که از فواصل دورتر، بزرگ‌ تر به نظر می‌آمدند.

·         ساختمان رشک بهشت

دوستعلی‌خان نظام‌الدوله (پسر حسین‌علی‌خان) که رئیس ضراب خانه شاهی ناصرالدین شاه قاجار بود با کمک معماران اصفهانی و یزدی، ساختمانی در قسمت جنوبی باغ برپا کرد و نام آن را "رشک بهشت" گذاشت. این بنا با پلکان و بخش‌هایی از مرمر اعلای یزد و دیوارهای داخلی مزین به کاغذهای طلایی برجسته، از شکوه و زیبایی خاصی برخوردار بود.

افول عمارت

·         بی‌توجهی و تخریب

دوستمحمدخان معیرالممالک (پسر دوستعلی‌خان) به باغ و عمارت آن توجهی نکرد و با گذشت زمان، بنا رو به خرابی گذاشت. سنگ‌های مرمر آن کنده و به عمارت امیریه (مدرسه ‌نظام) واقع در محله امیریه تهران امروزی برده شد.

·         تغییر مالکیت

مالکیت باغ چند بار دست به دست شد تا سرانجام در سال 1279 خورشیدی در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، محمدولی‌خان سپهسالار تنکابنی (نخست وزیر رضا شاه پهلوی) آن را از ورثه امین‌الملک (صدراعظم مظفرالدین شاه قاجار) خرید.

باغ فردوس در دوران جدید

·         تملک پهلوی

در دوره پهلوی، باغ فردوس به مالکیت خاندان پهلوی درآمد و در آن عمارتی جدید ساخته شد.

·         موزه سینما

پس از انقلاب، باغ فردوس به تملک دولت درآمد و در سال ۱۳7۳ به عنوان موزه سینمای ایران افتتاح شد.

·         یادگاری از تاریخ

امروزه موزه سینمای ایران، با مجموعه‌ای از آثار و اسناد مربوط به تاریخ سینما، در عمارت باغ فردوس واقع شده و این مکان به عنوان یادگاری ارزشمند از دوران قاجار، در قلب شمیران و در همسایگی خیابان ولیعصر و میدان تجریش، پذیرای علاقه‌مندان به تاریخ و هنر سینما است.

باغ فردوس و عمارت آن، گواه فراز و نشیب‌های تاریخ ایران هستند. این مکان که از شکوه و عظمت دوران قاجار به ویرانی و سپس به یادبودی از هنر سینما بدل شده است، بازگوکننده داستانی عبرت‌آموز از گذر زمان و ارزش حفظ میراث فرهنگی است.

باغ فردوس: از قنات و عمارت تا مرکز فرهنگی

سپهسالار، خالق زیبایی‌های باغ فردوس

·         فواره و استخر

سپهسالار تنکابنی علاوه بر احیای قنات باغ فردوس، فواره‌ها و استخرهای مطبقی را نیز در آن احداث کرد که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کردند.

·         سردر باشکوه

سردری با شکوه در ابتدای قنات (میدان گاه فعلی باغ فردوس) ساخته شد که بر عظمت و زیبایی باغ می‌افزود.

تغییر مالکیت باغ

·         بدهی و واگذاری

سپهسالار به دلیل بدهی به تجارت‌خانه طومانیانس (نخستین تجارت خانه ای است که در ایران به کار صرافی و بانک داری پرداخت که در سال 1257 خورشیدی در تبریز تأسیس شد)، باغ را به آن ها واگذار کرد.

·         مالکیت دولت

طومانیانس نیز در ازای بدهی، باغ را به دولت رضاخان واگذار کرد.

دبیرستان شاپور تجریش

·         خرید توسط وزارت معارف

در سال ۱۳۱۶ خورشیدی وزارت معارف (آموزش و پرورش) باغ را خریداری و ساختمان آن را مرمت (تعمیر) کرد.

·         تاسیس دبیرستان

دبیرستان شاپور تجریش در این مکان تأسیس شد و به مرکزی آموزشی برای نسل‌های آینده تبدیل شد.

مرکز فرهنگی و هنری

·         تغییر کاربری

در سال ۱۳۵۰ ساختمان موجود در باغ به مرکز فرهنگی و هنری و نمایشگاهی تبدیل شد.

·         در اختیار وزارت ارشاد

پس از انقلاب نیز این مرکز در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت و به مکانی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری تبدیل شد.

مشخصات باغ فردوس

·         مساحت: 2 هکتار

·         طول: ۲۸۰ متر

·         شیب: از شمال غربی به جنوب شرقی

مالکیت بخش دیگری از باغ

·         محمود افشار یزدی (نویسنده، شاعر و روزنامه نگار)

·         در سال ۱۳۱۶ محمود افشار یزدی قسمتی از باغ و ساختمان اندرونی را که حدود 6 هزار متر مربع بود، خرید.

·         توسعه باغ

او به تدریج با خریدن قطعات اطراف، مساحت باغ را به 12 هزار متر مربع رساند.

·         وقف باغ

در سال ۱۳۳۷، افشار یزدی باغ و ساختمان‌های داخل آن را وقف امور فرهنگی کرد.

کاربری فعلی باغ

·         موسسه لغت نامه دهخدا

قسمتی از باغ در سال ۱۳۵۲ برای استقرار مؤسسه لغت نامه دهخدا به دانشگاه تهران واگذار شد که هم‌چنان نیز دایر می باشد.

·         موسسه باستان‌شناسی

قسمتی دیگر از باغ نیز به موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران اختصاص داده شده است.

باغ فردوس، با قدمتی دیرینه و زیبایی‌های منحصر به فرد، گنجینه‌ای ارزشمند در قلب شمیران است که از دوران قاجار تا به امروز، شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری بوده و در حال حاضر به عنوان مرکز فرهنگی و آموزشی، همچنان به خدمت مردم و جامعه می‌پردازد.

بازبینی: س. سیاح