چالش های کشاورزی در ایران و چگونگی برون رفت از آن ها

 برخی از مهم ‌ترین چالش‌ های کشاورزی ایران شامل موارد زیر می باشد:

1.      کمبود منابع آبی

   - خشک سالی و کاهش بارندگی در سال ‌های اخیر

   - برداشت بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی

   - کاهش بازدهی آبیاری و هدررفت آب در بخش کشاورزی

2.      فرسایش خاک و کاهش حاصل خیزی

   - بهره‌ برداری نامناسب و بیش از حد از زمین ‌های کشاورزی

   - استفاده بی‌رویه از کود های شیمیایی و آفت‌کش‌ ها

3.     کاهش تنوع زیستی و آلودگی محیط ‌زیست

   - تخریب و تبدیل زیستگاه‌ های طبیعی به اراضی کشاورزی

   - آلودگی ناشی از مصرف بی‌رویه سم ها و کود های شیمیایی

4.     کاهش بهره‌ وری و درآمد کشاورزان

   - استفاده از روش ‌های سنتی و کم ‌بازده کشاورزی

   - مشکلات بازاریابی و عرضه ی محصولات کشاورزی

برای مقابله با این چالش‌ ها، نیاز به اتخاذ رویکرد های کشاورزی پایدار و هوشمند است که از طریق بهره‌گیری از فن آوری ‌های نوین، مدیریت منابع آب و خاک، کشت ‌های مقاوم به شرایط آب و هوایی و بهبود زنجیره ی ارزش محصولات کشاورزی، امکان‌پذیر است. همچنین حمایت ‌های حکومتی و سرمایه‌گذاری ‌های لازم در این بخش ضروری است.

برای مدیریت پایدار منابع آب و خاک در بخش کشاورزی ایران، می‌توان روش ‌های زیر را پیشنهاد کرد:

1.      مدیریت آب

   - استفاده از سامانه ‌های آبیاری کارآمد و مدرن (مانند آبیاری قطره ‌ای، سیستم ‌های هوشمند آبیاری)

   - بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب ‌های تصفیه ‌شده در کشاورزی

   - اجرای سیاست ‌های قیمت‌گذاری آب کشاورزی برای تشویق به صرفه‌جویی

   - توسعه ی کشت ‌های کم ‌آب بر و مقاوم به خشک سالی

   - اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه

2.      مدیریت خاک

   - اجرای عملیات خاک ‌ورزی حفاظتی و کم‌ خاک ‌ورزی

   - استفاده از کود های آلی و کاهش مصرف کود های شیمیایی

   - اجرای برنامه‌ های احیا و حفاظت از اراضی کشاورزی

   - اجرای سیستم‌ های کشاورزی با تنوع محصولی بالا (مانند کشاورزی ارگانیک)

   - توسعه ی کشت ‌های گیاهان پوششی برای حفظ و افزایش حاصل خیزی خاک

3.     مکانیزاسیون (ماشینی کردن) و فن آوری‌ های نوین

   - استفاده از ماشین ‌آلات و تجهیزات کشاورزی مدرن و کارآمد

   - بهره‌گیری از فن آوری‌ های نوین مانند سنجش از دور، سامانه ‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و کشاورزی دقیق

اجرای این راه کار ها در کنار حمایت ‌های سیاستی و نهادی لازم می‌ تواند به مدیریت پایدار منابع آب و خاک در بخش کشاورزی ایران کمک کند.

انتخاب الگوی کشت و کشت محصولات مناسب با شرایط آب و هوایی منطقه، یکی از اصلی ‌ترین راه کار های مدیریت پایدار منابع آب و خاک در کشاورزی می باشد. در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.      اصلاح الگوی کشت

   - شناسایی محصولات سازگار با اقلیم و منابع آبی موجود در منطقه

   - کاهش سطح زیر کشت محصولات پر آب ‌بر مانند برنج و جای گزینی آن با محصولات کم ‌آب بر مانند جو، سورگوم (ذرت خوشه ای) و ذرت

   - افزایش سطح زیر کشت محصولات چندمنظوره (دانه‌های روغنی، حبوبات) که نیاز آبی کمتری دارند

   - توسعه ی کشت ‌های متنوع و چرخه‌ ای برای افزایش تنوع گیاهی و حاصل خیزی خاک

2.      معرفی و ترویج محصولات سازگار با شرایط محلی

   - شناسایی و معرفی گیاهان بومی و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه مانند زرشک، زعفران، گاوزبان و زیره.

   - ترویج کشت این محصولات در بین کشاورزان از طریق برنامه ‌های آموزشی و ترویجی

   - حمایت ‌های لازم برای کشت این محصولات از جمله تسهیلات مالی و بازاریابی

3.     ترویج کشت ‌های متناوب و چند‌ محصولی

   - توسعه ی الگو های کشت متناوب (به‌جای تک ‌کشتی) برای افزایش تنوع محصولی

   - ترویج کشت‌ های چندمحصولی (مخلوط کشت) که نیاز آبی کمتری دارند

   - استفاده از گیاهان پوششی در بین ردیف ‌های کشت برای حفظ رطوبت خاک

این راه کار ها می‌توانند به مدیریت پایدار آب و خاک در کشاورزی ایران کمک شایانی بکنند.

حفظ رطوبت خاک و استفاده از گیاهان پوششی در کشاورزی بسیار مهم و حیاتی است. در ادامه به این موضوع می پردازیم:

1.      اهمیت حفظ رطوبت خاک

رطوبت خاک یک عامل کلیدی برای سلامت و باروری خاک می باشد. خاک ‌های با رطوبت مناسب، پتانسیل بالایی برای رشد گیاهان و حفظ حیات خاک دارند. کاهش رطوبت خاک منجر به فرسایش خاک، کاهش حاصل خیزی و در نهایت کاهش عملکرد محصولات می‌شود. در مناطق خشک و نیمه ‌خشک که کمبود آب یک چالشی اساسی است، حفظ رطوبت خاک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

2.      نقش گیاهان پوششی در حفظ رطوبت خاک

گیاهان پوششی مانند گیاهان حبوبات، سبزیجات، علف ‌های هرز و گیاهان زراعی می‌توانند رطوبت خاک را افزایش داده و از تبخیر آب جلوگیری کنند. این گیاهان با پوشش دادن سطح خاک، از فرسایش آن جلوگیری کرده و در حفظ ساختمان خاک نیز مؤثر هستند. استفاده از گیاهان پوششی در بین ردیف ‌های کشت محصولات اصلی، یک روش مؤثر برای مدیریت آب و خاک در کشاورزی است.

بنابراین حفظ رطوبت خاک و استفاده از گیاهان پوششی در سیستم ‌های کشاورزی پایدار بسیار مهم بوده و می‌تواند به مدیریت بهینه منابع آب و خاک کمک نماید.در ادامه، چند نمونه از گیاهان پوششی مناسب برای حفظ رطوبت خاک را بیان می‌کنیم:

1.      گیاهان حبوبات (لگومینوز)

ماشک، شبدر، یونجه، نخود، لوبیا و عدس از جمله گیاهان پوششی مناسب هستند. این گیاهان علاوه بر حفظ رطوبت خاک، از طریق تثبیت نیتروژن، باروری خاک را نیز افزایش می‌دهند.

2.      غلات پوششی

جو، گندم، چاودار و یولاف (جوی دوسر) گیاهان پوششی مناسبی هستند که با پوشاندن سطح خاک، از تبخیر آب جلوگیری می‌کنند.

3.     گیاهان پهن برگ

کلزا، خردل وحشی و سلمه ‌تره (سلمک) از جمله گیاهان پهن برگ مناسب برای حفظ رطوبت خاک هستند.

4.     علف ‌های هرز مفید

برخی از علف ‌های هرز مانند جارو و ریشک می‌ توانند به عنوان گیاهان پوششی مؤثر باشند.

انتخاب گیاهان پوششی مناسب بسته به شرایط آب و هوایی، نوع خاک و محصول اصلی کشت متفاوت است. همچنین استفاده از ترکیبی از این گیاهان در سیستم همکشتی (کشت همزمان) می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد. برای استفاده از ترکیبی از گیاهان پوششی در سیستم همکشتی، می‌توانید این نکات را در نظر بگیرید:

1.      انتخاب گیاهان پوششی متنوع

استفاده از ترکیبی از گیاهان حبوبات، غلات و گیاهان پهن برگ می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد. این ترکیب گیاهی می‌تواند هم از نظر فصل رشد و هم از نظر عملکرد متفاوت باشند.

2.      تناوب کشت

قرار دادن گیاهان پوششی در تناوب با محصول اصلی می‌تواند باعث بهبود حاصل خیزی خاک و حفظ رطوبت شود. به عنوان مثال، می‌توان گیاهان پوششی را در فصل بین دو محصول اصلی کشت کرد.

3.     کشت همزمان (همکشتی)

کشت همزمان گیاهان پوششی و محصول اصلی در یک مزرعه نیز امکان‌پذیر است. در این روش باید تراکم و رقابت گیاهان را مدیریت کرد تا تأثیر منفی بر محصول اصلی نداشته باشد.

4.     مدیریت گیاهان پوششی

لازم است گیاهان پوششی را به موقع کنترل و در صورت نیاز به عنوان کود سبز به خاک بازگردانده شوند.

انتخاب و مدیریت صحیح ترکیبی از گیاهان پوششی می‌تواند به طور مؤثری در حفظ رطوبت خاک و بهبود حاصل‌خیزی آن نقش داشته باشد.

بازبینی: س. سیاح