مدیریت آلودگی های زیست محیطی ناشی از فعالیت های معدنی

معدن های مهم ایران عبارت اند از:

1-     مس سرچشمه (رفسنجان)

2-     مس سونگون (تبریز)

3-    مس میدوک (شهر بابک، کرمان)

4-    زغال سنگ پابدانا (کرمان)

5-    سنگ آهن چغارت بافق (یزد)

6-    سنگ آهن چادرملو (یزد)

7-    سنگ آهن گل گهر (سیرجان)

8-    طلای زرشوران (تکاب، آذربایجان غربی)

9-     فیروزه نیشابور (خراسان رضوی)

10-  سرب و روی انگوران (ماهنشان، زنجان)

11-  سرب و روی مهدی آباد (یزد)

در خصوص معادن در ایران در سال 1402، می‌ توان به نکته های زیر اشاره کرد:

1.      تنوع معدنی ایران

ایران از نظر تنوع معادن یکی از غنی ‌ترین کشورهای جهان به شمار می رود و دارای ذخیره های عظیمی از معادن فلزی (مس، آهن، طلا، سرب و روی) و غیر فلزی (سنگ‌ های تزئینی، مواد پتروشیمیایی و سیمان) می باشد.

2.      افزایش تولید و صادرات

در سال‌های اخیر، تولید و صادرات بسیاری از معادن ایران افزایش قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال، تولید مس در سال 1402 به بیش از 500 هزار تن رسید که بخش قابل توجهی از آن صادر می‌ شود.

3.     چالش ‌های محیطی و اجتماعی

معدن ‌کاری در ایران با چالش ‌هایی همچون ایجاد آلودگی زیست ‌محیطی، تخریب منبع های طبیعی و اعتراض های محلی روبرو می باشد. دولت در تلاش است تا با اعمال قوانین سخت‌ گیرانه ‌تر و نظارت بیشتر، این چالش ‌ها را مدیریت کند.

4.     فن آوری ‌های نوین معدنی

در سال‌ های اخیر، استفاده از فن آوری ‌های نوین در بخش معدنی ایران، افزایش یافته است. این فن آوری‌ ها شامل اکتشاف پیشرفته، استخراج هوشمند و فرآوری مواد معدنی با بازدهی بالا می ‌شود.

5.     سرمایه‌ گذاری خارجی

با توجه به پتانسیل بالای بخش معدنی ایران، شاهد افزایش جذب سرمایه ‌گذاری خارجی در این بخش هستیم. این امر به انتقال دانش فنی و تکنولوژی‌ های پیشرفته معدنی به ایران کمک می‌ کند.

در مجموع، بخش معدن ایران در سال‌ های اخیر، روند رو به رشدی داشته است اما همچنان با چالش ‌هایی در زمینه ‌های زیست‌ محیطی و اجتماعی روبرو می باشد که نیازمند توجه و مدیریت مناسب است.

ایران در چند سال گذشته اقدام های متعددی را برای کاهش آلودگی‌ های زیست‌ محیطی ناشی از فعالیت‌ های معدنی انجام داده است که در ادامه به آن ها می پردازیم:

1.      تصویب قوانین و مقررات سختگیرانه ‌تر

دولت ایران قوانین زیست ‌محیطی جدیدی را تصویب کرده که الزام های سختگیرانه ‌تری برای حفاظت از محیط ‌زیست در صنعت معدن وضع می‌ کند. این قوانین شامل استاندارد های آلایندگی، مجوز های زیست‌ محیطی و الزامات بازسازی محیط ‌زیست می‌ شود.

2.      نظارت و کنترل بیشتر

سازمان‌ های نظارتی دولتی مانند سازمان حفاظت محیط ‌زیست، نظارت و کنترل بیشتری بر فعالیت‌ های معدنی اعمال می ‌کنند. این امر سبب شده است که شرکت‌ های معدنی بیشتر به مسئله های زیست ‌محیطی توجه نمایند.

3.     اجرای پروژه‌ های بازسازی

در برخی از منطقه ها که فعالیت ‌های معدنی باعث آسیب‌ های زیست‌ محیطی شده است، پروژه‌ های بازسازی و احیای محیط‌ زیست در دست اقدام است. این پروژه‌ ها شامل بازسازی اراضی (زمین) تخریب‌ شده، بهبود پوشش گیاهی و احیای منبع های آب می باشد.

4.     استفاده از تکنولوژی‌ های (فن آوری) پاک ‌تر

شرکت ‌های معدنی ایرانی در حال استفاده از تکنولوژی ‌های جدید تر و پاک ‌تری هستند که میزان آلودگی‌ های زیست‌ محیطی را کاهش می ‌دهد که شامل روش‌ های استخراج و فرآوری با بازده بالاتر و تصفیه‌ های محیطی پیشرفته ‌تر می ‌شود.

5.     آموزش و مشارکت جامعه های بومی

دولت و شرکت ‌های معدنی در تلاش هستند تا با آموزش و مشارکت جوامع محلی، آگاهی‌ های زیست‌ محیطی را افزایش داده و مشکل ها را با همکاری این جوامع حل و فصل نمایند.

کارشناس ها معتقدند که اگرچه پیشرفت‌ هایی در این زمینه حاصل شده است اما به ‌منظور کاهش بیشتر آلودگی ‌های زیست ‌محیطی ناشی از فعالیت ‌های معدنی، همچنان نیاز به اقدام ها و سرمایه‌گذاری‌ های بیشتری دارد. برای کاهش آلودگی ‌های زیست‌ محیطی ناشی از فعالیت ‌های معدنی در ایران، می‌توان اقدامات بیشتری را در دستور کار قرار داد که به شرح زیر می باشند:

1.      تقویت نظارت و اجرای قانون ها

گسترش و تقویت نظارت بر فعالیت‌ های معدنی توسط سازمان‌ های دولتی مسئول و اجرای جدی ‌تر قوانین زیست ‌محیطی، می ‌تواند بسیار موثر باشد. این امر باید همراه با افزایش جریمه ‌ها و مجازات‌ های نقض قوانین باشد.

2.      ارتقای فن آوری‌ های پاک و مدیریت پسماند ها

تشویق و حمایت از به‌کارگیری فن آوری ‌های پیشرفته و کم ‌آلاینده در بخش معدن به‌ویژه در زمینه مدیریت پسماند ها و فاضلاب ‌های صنعتی می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی‌ ها ایفا کند.

3.     توسعه زیرساخت‌ های محیط ‌زیستی

سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ های محیط ‌زیستی مانند تصفیه‌خانه‌ های پیشرفته، سیستم‌ های (سامانه) بازیافت و دفن ایمن پسماند ها می‌تواند به کاهش آلودگی‌ ها کمک نماید.

4.     اجرای پروژه‌ های بازسازی و احیای محیط‌ زیست

تشدید پروژه‌ های بازسازی و احیای مناطق آسیب‌ دیده از فعالیت ‌های معدنی می ‌تواند به جبران خسارت ‌های وارده و بهبود وضعیت زیست ‌محیطی کمک کند.

5.     مشارکت و آموزش جوامع محلی

افزایش مشارکت و آموزش جامعه های بومی ساکن مناطق معدنی در زمینه محیط‌ زیست و توسعه پایدار، می ‌تواند به ارتقای آگاهی‌ ها و همکاری ‌های مردمی در این زمینه منجر شود.

6.     ایجاد انگیزه ‌های مالی و اقتصادی

استفاده از ابزارهای اقتصادی مانند مالیات ‌های زیست ‌محیطی و یارانه‌ های حمایتی برای تشویق شرکت‌ های معدنی به سرمایه‌گذاری در کنترل آلودگی، می ‌تواند موثر باشد.

به‌طور کلی، اجرای یک رویکرد جامع و همه ‌جانبه که ترکیبی از اقدام های قانونی، فنی، اقتصادی و مشارکتی باشد، می‌تواند به کاهش قابل ‌توجه آلودگی ‌های زیست‌ محیطی ناشی از فعالیت ‌های معدنی در ایران کمک کند.

بررسی و استفاده از تجربه های موفق دیگر کشورها نیز در زمینه مدیریت آلودگی‌ های معدنی، می‌تواند برای ایران بسیار مفید باشد. برخی از این تجربیات قابل انتقال به ایران هستند که عبارت اند از:

1.      قانون ها و مقررات (مقرره های) مدون

کشورهایی مانند کانادا و استرالیا تجربه موفقی در تدوین قوانین و مقررات جامع و شفاف برای مدیریت محیط‌ زیست معادن دارند که می‌تواند الگویی برای ایران باشد.

2.      نظارت و اجرای قانون ها

برخی کشورها مانند آلمان و سوئد توانسته ‌اند با تقویت نظارت بر فعالیت ‌های معدنی و اجرای جدی قوانین، آلودگی‌ ها را به طور موثری کاهش دهند.

3.     فن آوری ‌های پاک

کشورهایی مانند فنلاند و سوئد با استفاده از فن آوری ‌های پیشرفته و دوستدار محیط‌ زیست در معادن خود، توانسته ‌اند آلودگی ‌ها را به میزان زیادی کاهش دهند.

4.     مشارکت و آموزش جامعه ها

تجربه برخی کشورها مانند استرالیا و کانادا نشان می‌دهد که مشارکت و آموزش جوامع محلی نقش مهمی در کاهش آلودگی ‌های معدنی دارد.

5.     مشوق ‌های اقتصادی

ایجاد مشوق ‌های اقتصادی و مالیاتی برای شرکت ‌های معدنی در راستای کاهش آلودگی ‌ها مانند تجربه شیلی و استرالیا، می‌تواند در ایران نیز قابل اجرا باشد.

با بررسی و سازگارسازی این تجربه ها با شرایط بومی ایران، می‌ توان گام های موثری در جهت مدیریت آلودگی‌ های معدنی برداشت. تبادل دانش و همکاری بین ‌المللی در این زمینه نیز می‌تواند به انتقال وتوسعه این رویکرد ها در ایران کمک کند.

بازبینی: س. سیاح