حفاظت از جانوران در معرض خطر انقراض در ایران

 برخی از ویژگی‌های مهم جانوران ایران عبارت اند از:

1.      پستانداران

ایران میزبان گونه‌های متنوعی از پستانداران است. گونه‌هایی مانند پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ ای، گربه ی جنگلی و گورخر ایرانی از جمله پستانداران بومی و در معرض خطری هستند که نیاز به حفاظت جدی دارند.

2.      پرندگان

بیش از 500 گونه پرنده در ایران شناسایی شده ‌اند. از میان آن ‌ها می‌توان به عقاب طلایی، فلامینگو، کبک و انواع پرندگان مهاجر اشاره کرد. ایران به عنوان یکی از مهم‌ ترین کریدور های (گذرگاه) مهاجرت پرندگان در جهان شناخته می‌شود.

3.     خزندگان و دوزیستان

ایران میزبان انواع خزندگان و دوزیستان با تنوع بالاست. گونه ‌هایی مانند لاک‌پشت خزری، افعی شاخ ‌دار و قورباغه ی ایرانی از جمله این جانداران می باشند.

4.     جانوران بی ‌مهره

حشرات، عنکبوت ‌ها، کرم ‌ها و سایر جانداران بی ‌مهره نیز بخش مهمی از تنوع زیستی ایران را تشکیل می‌دهند. برخی گونه‌ های بی ‌مهره مانند زنبور عسل ایرانی دارای اهمیت اکولوژیکی و اقتصادی هستند.

متأسفانه بسیاری از این گونه‌ های جانوری در ایران در معرض تهدیدات زیادی مانند از دست دادن زیستگاه، شکار غیرقانونی و آلودگی‌ ها قرار دارند. حفاظت از این تنوع زیستی نیازمند تلاش‌ های گسترده در سطوح مختلف است. در ایران تعداد زیادی از جانوران در معرض خطر انقراض قرار دارند. برخی از مهم ‌ترین این گونه های در معرض خطر عبارت اند از:

1.      پلنگ ایرانی (Panthera Pardus Saxicolor)

این زیرگونه ی پلنگ، بومی ایران است که جمعیت آن به شدت کاهش یافته و در لیست قرمز IUCN به عنوان گونه در معرض خطر شدید انقراض قرار دارد.

2.      گورخر ایرانی (Equus Hemionus Onager)

این زیرگونه ی بومی گورخر که زیستگاه اصلی آن در ایران است، در معرض انقراض قرار گرفته و تنها چند صد رأس از آن در طبیعت باقی مانده‌ اند.

3.     کاراکال یا گربه ی جنگلی (Caracal)

این گربه‌ سان بومی ایران که در زیستگاه ‌های کوهستانی و بیابانی زندگی می‌کند، به دلیل شکار بی‌رویه و از دست دادن زیستگاه در معرض خطر انقراض قرار دارد.

4.     خرس قهوه‌ای (Ursus Arctos)

جمعیت این پستاندار بزرگ در ایران به شدت کاهش یافته و تنها چند صد رأس از آن در طبیعت باقی مانده ‌اند.

5.     قوچ و میش وحشی (Ovis Orientalis)

این گونه از گوسفندان وحشی بومی ایران که زیستگاه اصلی آن در کوه‌ های زاگرس است، در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.

حفاظت از این گونه‌ ها و دیگر جانوران در معرض خطر ایران، نیازمند اقدامات جدی حفاظتی و مدیریت زیستگاه ‌ها است. آگاه‌ سازی عمومی و همکاری بین ‌المللی در این زمینه، اهمیت زیادی دارد. برای حفاظت از جانوران در معرض خطر انقراض در ایران، اقدامات متعددی در دست اجرا است:

1.      ایجاد مناطق حفاظت‌ شده

دولت ایران مناطق حفاظت ‌شده ی طبیعی متعددی را ایجاد کرده است که زیستگاه ‌های اصلی این جانوران را در بر می‌گیرند. این مناطق تحت مراقبت و نظارت قرار دارند.

2.      برنامه ‌های پایش و مطالعه

دانشگاه‌ ها و سازمان ‌های دولتی، برنامه‌ های پایش جمعیت و رصد وضعیت این گونه‌ ها را به طور مستمر انجام می‌دهند تا بتوانند روند تغییرات را بررسی و مدیریت کنند.

3.     برنامه ‌های توسعه ی زیستگاه

با همکاری سازمان محیط‌زیست، اقداماتی برای توسعه و بهبود زیستگاه‌ های این جانوران در دست اجرا است که شامل بازسازی و احیای زیستگاه ‌ها، کنترل آلودگی‌ ها و ایجاد کریدور های زیستی می‌شود.

4.     مبارزه با شکار غیر مجاز

نیروهای محیط‌زیست با همکاری نیروی انتظامی، اقدامات سخت‌گیرانه‌ ای را برای مقابله با شکار غیرمجاز این گونه‌ ها در دست اجرا دارند.

5.     برنامه‌ های پرورش در اسارت و رها سازی

در موارد ضروری، برخی از این جانوران در اسارت پرورش داده می‌شوند و سپس در زیستگاه ‌های طبیعی رها سازی می‌شوند.

علی‌رغم این اقدامات، مشکلات همچنان وجود دارد و نیاز است تا با همکاری همه ی ذی‌ نفعان از جمله دولت، محققان و مردم، تلاش ‌های بیشتری برای حفاظت از این گونه‌ های با ارزش انجام شود.

برای کنترل آلودگی‌ ها در زیستگاه ‌های جانوران در ایران، اقدامات مختلفی در دست اجرا است از جمله:

1.      کاهش آلودگی هوا و آب

   - اجرای قوانین و مقررات زیست ‌محیطی برای کاهش انتشار آلاینده ‌ها در صنایع و خودروها

   - ترویج استفاده از انرژی‌ های تجدید پذیر و فن آوری ‌های پاک

   - طراحی و اجرای سامانه ‌های تصفیه فاضلاب و پسماند صنعتی

2.      مدیریت آلودگی خاک

   - ممنوعیت استفاده از سموم و کودهای شیمیایی در مناطق حفاظت‌ شده

   - اجرای برنامه ‌های کمپوست (پوسش) ‌سازی و بازیافت مواد آلی در روستاها و شهرها

   - احیای مناطق آلوده به مواد سمی و خطرناک

3.     کنترل آلودگی صوتی (صدایی)

   - محدودیت ‌های ترافیکی و ساخت ‌و ساز در نزدیکی مناطق حفاظت ‌شده

   - ایجاد حریم‌ های صوتی در مناطق حساس

4.     بازسازی و احیای زیستگاه‌ ها

   - کاشت گیاهان بومی و ایجاد پوشش گیاهی مناسب

   - کنترل ورود گونه‌ های مهاجم

   - ایجاد کریدورهای زیستی و اتصال زیستگاه ‌ها

این اقدامات با همکاری دستگاه‌های اجرایی، مراکز پژوهشی و مشارکت مردمی در حال انجام است. اما برای حل مشکلات آلودگی در زیستگاه‌ ها، نیاز به تلاش بیشتر و مشارکت همگانی است. برای کاهش آلودگی آب و هوا در ایران، مجموعه قوانین و مقررات زیست‌ محیطی وجود دارد که به طور مختصر به برخی از آن ها اشاره می‌کنم:

1.      قانون هوای پاک

   - تعیین استاندارد های انتشار آلاینده‌ ها برای صنایع، خودروها و سایر منابع

   - محدودیت‌ های ترافیکی و طرح‌ های کاهش آلودگی هوا در کلان شهرها

2.      قانون مدیریت پسماند

   - الزام به تفکیک، بازیافت و دفع ایمن پسماند ها

   - ممنوعیت دفع غیرقانونی پسماند های صنعتی و خطرناک

3.     قانون حفاظت از منابع آب

   - استاندارد های کیفیت آب و پساب‌ های صنعتی و شهری

   - محدودیت ‌های برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی

4.     قوانین مرتبط با انرژی ‌های تجدید پذیر

   - تشویق و حمایت از استفاده از انرژی ‌های پاک مانند خورشیدی، بادی و زیست ‌توده (بایومس)

این قوانین توسط وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست و سایر دستگاه‌ های اجرایی اعمال و پایش می‌شود. اما همچنان نیاز به اجرای دقیق ‌تر و نظارت بیشتر بر این قوانین احساس می‌شود.

قوانین و مقررات مرتبط با کاهش آلودگی آب و هوا در ایران تأثیرات مختلفی داشته ‌اند، نظیر:

1.      کاهش آلودگی هوا

   - اجرای طرح ‌های ترافیکی و محدودیت ‌های ورود خودرها به مناطق شهری، موجب کاهش انتشار آلاینده ‌های هوا شده است.

   - اعمال استاندارد های انتشار برای صنایع و خودروها نیز سبب کاهش میزان آلاینده‌ های تولیدی شده است.

   - اما همچنان در برخی کلان شهرها مانند تهران، آلودگی هوا در سطوح نگران ‌کننده‌ای باقی مانده است.

2.      بهبود کیفیت آب

   - اجرای استاندارد های دفع پساب ‌های صنعتی و شهری، موجب کاهش آلودگی منابع آبی شده است.

   - ممنوعیت دفع غیر قانونی پسماند ها نیز از آلودگی آب‌ های زیرزمینی جلوگیری کرده است.

   - مشکلاتی مانند آلودگی ناشی از فرسایش خاک و شوری آب ‌های سطحی همچنان وجود دارد.

3.     توسعه ی انرژی‌ های تجدید پذیر

   - قوانین حمایتی از انرژی ‌های پاک، سبب افزایش سهم این انرژی‌ ها در مجموع تولید انرژی کشور شده است.

   - این امر به طور غیر مستقیم به کاهش انتشار آلاینده ‌های ناشی از سوخت‌ های فسیلی کمک کرده است.

در مجموع، این قوانین و مقررات در چند دهه ی اخیر، تأثیرات مثبتی بر کاهش آلودگی آب و هوا داشته ‌اند. اما همچنان نیاز به اجرای دقیق‌ تر و نو آوری در این زمینه احساس می‌شود.

بازبینی: س. سیاح