کاهش آلودگی آب‌ های ایران وجلوگیری از خطرات زیستگاه‌ های آبزیان

خلیج فارس، دریای خزر و رودخانه ‌های داخلی ایران زیستگاه بیش از 800 گونه ماهی و سایر آبزیان هستند. برخی از مهمترین آبزیان ایران شامل ماهی ‌های خاویاری، میگو، خرچنگ، انواع ماهی‌ های استخوانی و غضروفی، لاک ‌پشت ‌ها و صدف‌ ها می باشند. شیلات ایران نقش مهمی در صید و پرورش آبزیان برای تأمین غذا و صادرات ایفا می‌کند. مناطق ساحلی و جزیره های جنوبی ایران در خلیج فارس و دریای عمان از تنوع زیادی از آبزیان بهره‌ مند هستند. در دریای خزر نیز گونه ‌های متنوعی از ماهی‌های استخوانی و خاویاری زندگی می‌کنند.

متأسفانه آبزیان ایران با چالش‌ های مختلفی روبرو هستند که در حال حاضر تهدیدی جدی برای آن ها محسوب می‌شوند که در ادامه به آن ها می پردازیم:

1.      آلودگی آب‌ ها

ورود مواد شیمیایی صنعتی، فاضلاب ‌های شهری و کشاورزی به دریا ها و رودخانه‌ ها، یکی از مهمترین تهدید ها برای آبزیان به شمار می رود. این آلودگی ها، سلامت و تولید مثل آن ها را به خطر انداخته است.

2.      صید بی ‌رویه

برخی گونه ‌های با ارزش اقتصادی مانند ماهی ‌های خاویاری به دلیل صید بیش از حد توسط صیادان، در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.

3.     تخریب زیستگاه ‌ها

توسعه‌ های ساحلی، برداشت بی ‌رویه از مناطق ساحلی و جنگل‌ های حرا، سبب تخریب و ازبین رفتن زیستگاه‌ های طبیعی آبزیان شده است.

4.     تغییر های اقلیمی

تغییر در الگو های بارش و افزایش دما در اثر تغییرات آب و هوایی، باعث اختلال در چرخه‌ های حیاتی و تغذیه برخی آبزیان شده است.

5.     صید غیر قانونی

صید غیر مجاز یا صید بی‌رویه برخی گونه‌ های ارزشمند مانند ماهی ‌های خاویاری به دلیل تقاضای بالای بازار، یک تهدید جدی محسوب می ‌شود.

برای حفاظت از آبزیان ایران، نیاز است که برنامه ‌های مدیریتی و سیاست ‌های قانونی مؤثرتری در این زمینه اتخاذ گردد. اقدامات حفاظتی و مشارکت جوامع بومی نیز می‌تواند نقش مهمی ایفا نماید. برای کاهش آلودگی آب‌ های ایران و حفاظت از زیستگاه‌ های آبزیان، راه کار هایی پیشنهاد می‌ شود که در ادامه با آن ها اشاره می کنیم:

1.      اجرای قوانین و مقررات سخت گیرانه در زمینه تخلیه فاضلاب ‌ها و دفع مواد زائد صنعتی

الزام صنایع به راه‌ اندازی تصفیه‌ خانه‌ های مناسب و کنترل دقیق خروجی آن ‌ها و افزایش هزینه ‌های تخلیه غیر مجاز پسماند ها و جریمه ‌های سنگین متخلفان.

2.      توسعه زیرساخت‌ های مدیریت پسماند در مناطق ساحلی و روستایی

ایجاد سیستم ‌های (سامانه) جمع ‌آوری و دفع مناسب زباله ‌های شهری و روستایی و ترویج فرهنگ بازیافت و کاهش تولید زباله در جوامع محلی.

3.     حفاظت و احیای جنگل‌ های حرا و سایر زیستگاه ‌های حساس ساحلی

ممنوعیت برداشت بی‌رویه از جنگل‌ های حرا و مناطق ساحلی و اجرای برنامه ‌های احیای جنگل ‌های حرا و توسعه پوشش گیاهی ساحلی.

4.     نظارت بر فعالیت‌ های صیادی و جلوگیری از صید غیر مجاز

تقویت نظارت بر فعالیت‌ های صیادی و صدور مجوز برای صیادان و اعمال مجازات‌ های سنگین برای متخلفان صید غیر مجاز.

5.     اجرای برنامه‌ های آگاه ‌سازی و آموزش جوامع محلی در خصوص حفاظت از محیط زیست آبی

برگزاری کارگاه‌ ها و آموزش‌ های عمومی در مناطق ساحلی و همکاری با سازمان ‌های مردم ‌نهاد برای توسعه فرهنگ حفاظت از محیط زیست.

اجرای این راه کار ها می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آلودگی آب ‌ها و حفاظت از زیستگاه‌ های آبزیان داشته باشد. در سطح جوامع بومی، می‌توان اقدامات عملی ای را برای کاهش آلودگی آب ‌ها و حفاظت از زیستگاه‌ های آبزیان انجام داد که عبارت اند از:

1.      آموزش و آگاه‌ سازی جامعه محلی

برگزاری کارگاه‌ ها و دوره ‌های آموزشی برای افزایش آگاهی مردم در خصوص اهمیت حفاظت از محیط زیست آبی و استفاده از رسانه ‌های محلی برای انتشار اطلاعات و نکات کاربردی.

2.      مشارکت مردم در پاک سازی و نگهداری محیط‌ های آبی

تشکیل گروه‌ های داوطلب برای پاک سازی ساحل ها، رودخانه‌ ها و دریاچه ‌ها و تشویق مردم به جمع ‌آوری زباله‌ ها در نزدیکی منبع های آبی.

3.     احیای پوشش گیاهی و جنگل ‌های حرا

کاشت درختان و گیاهان بومی در سواحل و نوار های ساحلی و حفاظت از جنگل‌ های حرا با مشارکت جوامع محلی.

4.     نظارت بر فعالیت ‌های صیادی

گزارش‌ دهی به مراجع ذی‌صلاح در مورد فعالیت‌ های صید غیر مجاز و همکاری با مأموران محیط ‌زیست برای پایش و نظارت بر فعالیت ‌های صیادی.

5.     مدیریت پسماند در جوامع بومی

تفکیک زباله ‌ها در مبدأ و استفاده از سیستم ‌های بازیافت و همکاری با نهاد های محلی برای جمع‌ آوری و دفع صحیح پسماند ها.

این اقدامات عملی در سطح جوامع محلی می‌تواند نقش به سزایی در کاهش آلودگی آب‌ ها و حفاظت از زیستگاه‌ های آبزیان داشته باشد. برای تشویق مشارکت مردم در پاک سازی محیط ‌های آبی، می‌توان از راه کار های زیر استفاده نمود:

1.      ایجاد برنامه ‌های داوطلبانه پاک سازی

برگزاری رویداد های پاک سازی در روزهای خاص مانند روز جهانی محیط زیست وایجاد تیم ‌های داوطلب بومی برای پاک سازی منظم مناطق آبی.

2.      ارائه مشوق ‌های مالی و جوایز

اعطای جوایز و پاداش‌ هایی به افراد و گروه‌ های فعال در پاک سازی و تخصیص بودجه و منابع مالی برای حمایت از طرح ‌های پاک سازی محلی.

3.     ایجاد رقابت‌ های سالم بین جوامع محلی

برگزاری مسابقه های پاک سازی بین محله ‌ها یا شهرهای هم جوار و اهدای جایزه ها به جامعه ها و منطقه های موفق در پاک سازی محیط ‌های آبی.

4.     بهره ‌گیری از رسانه ‌های محلی

انتشار گزارش‌ ها و تصویرهایی از فعالیت ‌های پاک سازی در رسانه‌ های بومی و استفاده از شبکه ‌های اجتماعی برای تبلیغ و ترویج برنامه ‌های پاک سازی.

5.     همکاری با سازمان‌ های مردم‌ نهاد (NGO)

ایجاد همکاری با NGO ‌های فعال در زمینه محیط زیست و آب و استفاده از تخصص و توان سازمان ‌های مردم ‌نهاد برای اجرای برنامه ‌ها.

این رویکرد ها می‌تواند نقش موثری در افزایش مشارکت مردمی و پیشبرد برنامه‌ های پاک سازی محیط‌ های آبی داشته باشد.

سازمان‌ های دولتی و خصوصی می ‌توانند نقش و مسئولیت‌ های مهمی در پاک سازی محیط ‌های آبی ایفا نمایند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

نقش سازمان ‌های دولتی

1. وضع قانون ها و مقرره ها برای حفاظت از محیط‌ های آبی و جلوگیری از آلودگی آن ها

2. تخصیص بودجه و منبع های مالی لازم برای طرح‌ های پاک سازی و بهبود محیط‌ های آبی

3. نظارت و اجرای قوانین برای جلوگیری از دفع غیرقانونی پساب ‌ها و زباله ‌ها

4. همکاری با سازمان‌ های مردم ‌نهاد و جامعه های محلی در اجرای برنامه‌ های پاک سازی

5. آموزش و فرهنگ‌ سازی در مورد اهمیت حفاظت از محیط ‌های آبی

نقش سازمان‌ های خصوصی

1. مسئولیت ‌پذیری اجتماعی و سبز کردن عملکرد شرکت‌ ها و کارخانه ‌ها

2. سرمایه‌گذاری در تکنولوژی ‌های پاک و فن آوری ‌های تصفیه و بازیافت آب

3. حمایت مالی و مشارکت در طرح ‌های پاک سازی محیط ‌های آبی با سازمان ‌های دولتی

4. آموزش و مشارکت کارکنان در فعالیت ‌های داوطلبانه پاک سازی

5. همکاری با مرکز های علمی و پژوهشی برای ارائه راه کار های نوآورانه

در صورت ایفای این نقش ‌ها و مسئولیت ‌ها توسط سازمان‌ های دولتی و خصوصی، می‌ توان به اثربخشی بیشتری در پاک سازی محیط‌ های آبی دست یافت.

بازبینی: س. سیاح