دریای خزر، بزرگترین دریاچه جهان

درباره دریای خزر می توان به مطالب زیر اشاره کرد:

1.      ویژگی های طبیعی

- دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است که در محدوده چند کشور واقع شده است.

- این دریا از نظر زیست محیطی حساس بوده و دارای تنوع زیستی بالایی می باشد.

- آب و هوای منطقه ساحلی خزر معتدل بوده و امکان توسعه گردشگری را فراهم می کند.

2.      ظرفیت های اقتصادی

- دریای خزر از نظر منابع انرژی (نفت و گاز) و ذخایر آبزیان دارای پتانسیل بالایی می باشد.

- صنایع شیلات، حمل و نقل دریایی و گردشگری ساحلی از جمله فعالیت های اقتصادی مهم در حاشیه خزر هستند.

- توسعه زیرساخت های بندری و لجستیکی (آماد) در مناطق ساحلی خزر می تواند نقش مهمی در تجارت منطقه ای ایفا کند.

3.     مسائل ژئوپلیتیکی

- دریای خزر به علت موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربفرد خود، محل رقابت و همکاری میان کشورهای ساحلی می باشد.

- مدیریت منابع طبیعی و تقسیم حاکمیت بر دریا از جمله موضوعات مهم در روابط کشورهای ساحلی خزر است.

- ثبات و امنیت منطقه ساحلی خزر می تواند بر وضعیت ژئوپلیتیکی ایران و همسایگان تأثیرگذار باشد.

در مجموع، دریای خزر به عنوان یک عرصه جغرافیایی راهبردی در منطقه خاورمیانه محسوب می شود که مدیریت هماهنگ و همکاری منطقه ای بر آن اهمیت حیاتی دارد. برای استفاده پایدار از منابع طبیعی دریای خزر، راه کارهای زیر قابل توجه می باشند:

1.      مدیریت یکپارچه و همکاری منطقه ای

- لزوم ایجاد چارچوب قانونی و نهادهای مشترک برای مدیریت منابع و حفظ محیط زیست دریای خزر.

- ایجاد سازوکارهای همکاری و هماهنگی میان کشورهای ساحلی برای اجرای برنامه های مشترک.

2.      حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی

- اجرای برنامه های جامع حفاظت و بازسازی اکوسیستم های (بوم سازگان) آبی و ساحلی دریای خزر.

- ممنوعیت صید غیرمجاز و آلودگی های صنعتی و شهری برای حفظ ذخایر آبزیان.

3.     توسعه پایدار بخش های اقتصادی

- برنامه ریزی برای توسعه متوازن فعالیت های اقتصادی مانند ماهی گیری، انرژی و گردشگری.

- ارتقای فن آوری و روش های بهره برداری پایدار از منابع طبیعی.

4.     مشارکت جوامع محلی

- درگیر کردن جوامع محلی ساکن در حاشیه خزر در فرآیند تصمیم گیری ها.

- توجه به معیشت و منافع جوامع محلی در طرح های توسعه.

5.     آموزش و پژوهش علمی

- ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی در خصوص اهمیت محیط زیست دریای خزر.

- حمایت از تحقیقات علمی برای شناخت بهتر ظرفیت ها و چالش های این منطقه.

به کارگیری این رویکردها در قالب یک برنامه جامع و هماهنگ منطقه ای می تواند به استفاده پایدار از منابع طبیعی دریای خزر کمک کند.

برای اجرای برنامه های حفاظت از محیط زیست دریای خزر، اقدامات عملی زیر قابل توجه هستند:

1.      کنترل و کاهش آلودگی های صنعتی و شهری

- اجرای استانداردهای سختگیرانه برای مدیریت پساب صنعتی و فاضلاب شهری.

- ایجاد تصفیه خانه های مجهز و سیستم های جمع آوری و دفع مناسب زباله.

- نظارت و اعمال قوانین برای جلوگیری از دفع غیرقانونی پسماندها در دریا.

2.      حفاظت از ذخایر آبزیان

- تعیین سهمیه های صید پایدار و ممنوعیت صید غیرمجاز و روش های مخرب.

- ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی برای احیای ذخایر آبزیان.

- برنامه های بازسازی و تکثیر مصنوعی ذخایر آبزیان در معرض خطر.

3.     مدیریت زیستگاه های آبی و ساحلی

- طراحی و اجرای برنامه های احیای تالاب ها و سواحل تخریب شده.

- جلوگیری از تغییر کاربری و توسعه بی رویه در مناطق ساحلی.

- کنترل و مدیریت گونه های مهاجم و مضر در اکوسیستم های آبی.

4.     آموزش و مشارکت عمومی

- برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی برای افزایش آگاهی عمومی.

- ایجاد مکانیزم های مشارکت جوامع محلی در طرح های حفاظتی.

- همکاری با سازمان های مردم نهاد برای نظارت و اجرای برنامه ها.

5.     پژوهش و نظارت علمی

- انجام مطالعات جامع برای ارزیابی وضعیت محیط زیست دریای خزر.

- ایجاد سیستم های (سامانه) پایش مستمر آلودگی ها و تغییرات اکولوژیکی (بوم شناسی).

- بکارگیری دانش علمی و فن آوری های نوین در برنامه های حفاظتی.

اجرای یکپارچه این اقدامات در همکاری میان کشورهای ساحلی می تواند به حفاظت موثر از محیط زیست دریای خزر کمک کند.

سازمان های مردم نهاد (NGO) می توانند نقش بسیار مهمی در حفاظت از محیط زیست دریای خزر ایفا کنند که در ادامه به آن می پردازیم:

1.      آموزش و آگاه سازی عمومی

- برگزاری کارگاه ها، همایش ها و برنامه های آموزشی برای افزایش آگاهی مردم درباره اهمیت حفاظت از دریای خزر.

- استفاده از رسانه های مختلف برای اطلاع رسانی و ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست.

2.      نظارت و پایش

- اجرای برنامه های پایش مستمر آلودگی ها و تغییرات زیست محیطی در دریا و سواحل.

- افشاگری در خصوص تخلفات و رفتارهای مخرب محیط زیستی.

3.     مشارکت در تصمیم گیری ها

- مشارکت در تدوین قوانین و سیاست های مرتبط با حفاظت از دریای خزر.

- تعامل با دولت ها و نهادهای مسئول برای ارائه پیشنهادات و مطالبات محیط زیستی.

4.     اجرای پروژه های حفاظتی

- راه اندازی و مشارکت در پروژه های احیای زیستگاه ها، بازسازی ذخایر آبزیان و پاکسازی آلودگی ها.

- جذب منابع مالی و اجرای طرح های حفاظت از دریای خزر.

5.     ایجاد شبکه همکاری

- ایجاد ارتباطات و همکاری میان NGO های ملی و فراملی در سطح دریای خزر.

- تقویت همبستگی و هماهنگی میان جوامع محلی برای مشارکت در حفاظت.

در مجموع، NGO ها با نقش آفرینی در ابعاد مختلف می توانند تاثیر چشمگیری در حفاظت از محیط زیست حساس دریای خزر داشته باشند.

بازبینی: س. سیاح