پیدایش عکاسی و گسترش روش‌های گوناگون آن در ایران، با اختلاف حدود سه سال از اعلام موجودیت عکاسی در فرانسه روی داده‌است. صنعت عکاسی بر روی کاغذ حساس در سال 1218 خورشیدی به وجود آمد و در سال ۱220 خورشیدی پلاک‌های شیشه برای عکاسی اختراع گردید و از نمونه موجود این اختراعات و همه ی انواع وسایل عکسبرداری دو تا سه سال پس از این که به بازار می‌آمد به‌طور هدیه بدست پادشاه ایران می‌رسید. صنعت عکاسی در ایران با ظهور شبکه ‌های اجتماعی به رونق گسترده‌ای دست یافته‌است. نخستین دستگاه‌های عکاسی به روش داگرئوتیپ، به در خواست محمد شاه قاجار از کشورهای روسیه و انگلیس به دربار ایران وارد شد. دستگاه‌های عکس برداری روسیه که هدیه امپراتور بود، زودتر رسید و نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس که به این منظور تعلیم عکاسی دیده بود، این دستگاه‌ ها را به تهران آورد و در آذر ۱۲۲۱ خورشیدی نخستین عکس برداری در ایران را انجام داد.

تاریخ عکاسی در ایران 

پیدایش عکاسی و گسترش روش‌های گوناگون آن در ایران، با اختلاف حدود سه سال از اعلام موجودیت عکاسی در فرانسه روی داده‌است. صنعت عکاسی بر روی کاغذ حساس در سال 1218 خورشیدی به وجود آمد و در سال ۱220 خورشیدی پلاک‌های شیشه برای عکاسی اختراع گردید و از نمونه موجود این اختراعات و همه ی انواع وسایل عکسبرداری دو تا سه سال پس از این که به بازار می‌آمد به‌طور هدیه بدست پادشاه ایران می‌رسید. صنعت عکاسی در ایران با ظهور شبکه ‌های اجتماعی به رونق گسترده‌ای دست یافته‌است. نخستین دستگاه‌های عکاسی به روش داگرئوتیپ، به در خواست محمد شاه قاجار از کشورهای روسیه و انگلیس به دربار ایران وارد شد. دستگاه‌های عکس برداری روسیه که هدیه امپراتور بود، زودتر رسید و نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس که به این منظور تعلیم عکاسی دیده بود، این دستگاه‌ ها را به تهران آورد و در آذر ۱۲۲۱ خورشیدی نخستین عکس برداری در ایران را انجام داد. ملک قاسم میرزا شاهزاده ایرانی و ژول ریشار فرانسوی نیز از جمله پیشروانی هستند که در ایران، به شیوه داگرئوتیپ، عکس برداری کرده‌اند. با اطلاعاتی که از کتاب مقالات گوناگون تألیف دکتر خلیل خان اعلم الدوله ثقفی از یادداشت‌ های ریشار خان، اولین عکاسی که اعتماد السلطنه از او نام برده حاصل می‌شود این است که اولین عکس برداری بر روی صفحه نقره در سال ۱۲22 خورشیدی در تبریز، زمانی که ناصرالدین میرزا ولیعهد بود انجام شده‌است. این دو دستگاه دوربین داگرئوتیپ یکی اهدایی از طرف ملکه ی انگلیس و دیگری هدیه امپراتور روسیه بودند. به جز یک عکس، هیچ‌کدام از عکس ‌های داگرئوتیپ ایرانی، باقی نمانده‌اند اما برخی از آن ها از جمله پرتره محمد شاه و ناصرالدین میرزای ولیعهد به دست کمال‌الملک رسیده و او از روی آن ها پرتره‌های نقاشی خلق کرده است.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

در سال‌های آغازین پیدایش عکاسی در ایران برخی از اروپاییانی که در مشاغل گوناگون در استخدام دولت ایران بودند نیز به تجربیاتی اندک در این زمینه دست زدند. این افراد اغلب معلمان رشته‌های مختلف دارالفنون بودند که مدرسه‌ای فنی برای تربیت افسران، مهندسان نظامی و غیرنظامی، پزشکان و مترجمان زبان‌های خارجی به‌شمار می‌آمد و به دست امیرکبیر پایه ‌ریزی و در سال 1229 خورشیدی تأسیس شده بود. عکاسان ایرانی نیز هم‌ زمان با سال‌های اولیه ی پیدایش عکاسی در ایران دست به کار شدند و به تصویر جنبه‌های گوناگون زندگی مردم در دوران قاجار پرداختند. برای نمونه می‌توان به نام‌های زیر اشاره کرد:

شاهزاده ملک قاسم میرزا که شاید نخستین عکاس ایرانی باشد، آقا رضا عکاس ‌باشی، اولین عکاس حرفه‌ای و پرکار دربار ناصرالدین شاه که بسیاری از سفرها مراسم و جنبه‌های گوناگون دوران حکومت طولانی ناصرالدین شاه را ثبت کرده‌است.

باید خاطرنشان ساخت که نمونه عکس‌های دوره محمدشاه (که البته هیچ‌کدام باقی نمانده‌اند) را نباید با صنعت عکاسی مرسوم امروز یکی دانست، زیرا صنعت عکاسی (فتوگرافی) در سال ۱228 خورشیدی اختراع شده‌است یعنی یک سال بعد از فوت آن پادشاه، و آن چه در عهد محمدشاه وجود داشت و ریشار خان عمل می‌کرد دستگاه داگرئوتیپ بود که در سال ۱218 خورشیدی به وجود آمده بود. سرآغاز عکاسی در ایران، رویدادها و حرکت‌هایی را دربردارد که گاه در نوع خود در جهان بی‌نظیر و برخی اوقات پیشرو حرکت‌های عکاسی در جهان است. در همان دورانی که ایرانیان سرگرم آموختن عکاسی بودند، خارجیان مقیم ایران و سیاحان، مشغول عکاسی از فضای شگفت‌انگیز پیرامون شان بودند.

اولین مجموعهٔ عکس از آثار تاریخی ایران توسط لوئیجی پشه (Luigi Pesce) سرهنگی از اهالی ناپل در سفر به ایران تهیه شد. ناصرالدین‌شاه بارها به وی لقب عکاس‌باشی داد. نسخه دومی نیز از این مجموعه در همان سال تهیه و برای ویلیام اول، پادشاه پروس فرستاد شد. آلبوم دیگری نیز به موزه متروپولیتن نیویورک اهدا شده که شامل ۷۵ قطعه عکس است و احتمالاً همان آلبومی است که برای پادشاه پروس ارسال شده بود. این آلبوم دراصل متعلق به اردشیر میرزا، نوه فتحعلی شاه بود. اهداکننده این آلبوم معتقد است که "پشه" یک از چندین عکاسی است که آثارشان در آن مجموعه گردد آمده‌است. آلبوم متروپولیتن شامل موضوعات متعددی است. قدیمی‌ترین عکس‌های این آلبوم بین سال‌های 1235 تا ۱23۵ خورشیدی گرفته شده‌اند. سه پرتره از ناصرالدین‌شاه در جوانی و یک عکس گروهی در این مجموعه وجود دارد. بیشتر تصاویر این آلبوم نشان‌دهندهٔ معماری آن روزگار است. عکس‌های وی سند تاریخی بی‌نظیری است که گویای وضعیت زندگی مردم و درباریان است. گرچه در این عکس‌ها زنان وجود ندارند، اما مردان طبقات مختلف اجتماع حضور مشخص دارند و سلسله مراتب اجتماعی آن‌ها با چگونگی قرار گرفتن در تصویر کاملاً نشان داده شده‌است. عکس‌های او از مکان‌های تاریخی ایران در نمایشگاه جهانی هاریس سال۱246 خورشیدی به نمایش درآمد و نشان افتخار دریافت کرد.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

 

 

برجسته‌ترین و پرکارترین عکاس حرفه‌ای ایران در پایان قرن سیزدهم خورشسدی، آنتوان سوریوگین بود که سراسر ایران را زیر پا نهاد و از مردم، مناظر، معماری و اشیاء عکس‌های زیادی گرفت. عکس‌های وی در سفرنامه‌ها و داستان‌ها فراوان مورد استفاده قرار می‌گرفت بی‌ آن که نامی از وی برده شود. سوریوگین محیط خود را با دید همه‌جانبه‌ای تصویر می‌کرد. کارگاه وی در خیابان دولت در تهران قرار داشت و عکس ‌هایش در نمایشگاه بروکسل در 1276 خورشیدی به کسب مدال طلا نایل شد. سوریوگین به کیفیت نور و تغییرات آن توجه خاص داشت و پیداست که اغلب عکس‌هایش را در اواسط روز می‌گرفته‌است. وی اغلب فرد یا گروهی را در زمینه ی عکس‌ هایش قرار می ‌داد تا ضمن نشان دادن تاریخی بودن موضوع، مقیاس را نیز ببینند.

یکی از تکنیسین ‌های عکاس خانه عبداله‌ میرزا به نام ایوانوف که برای خود اسم ایرانی روسی‌خان را انتخاب کرده بود، پس از سفر به روسیه، با یکی از شرکت ‌های لوازم عکاسی برای تهیه شیشه، کاغذ و مقوای عکاسی قراردادی منعقد نمود و در خیابان علاءالدوله عکاسخانه‌ای دایر نمود. عکس ‌های او همه مارک روسی ‌خان دارند. در انقلاب مشروطه و چند سال بعد، این عکاس ‌خانه مرکز آزادی خواهان و اغلب عکس ‌های آن مربوط به بزرگان مشروطه و مهاجرت ‌است. این عکاس خانه تا سال ۱۲۹۹ خورشیدی دایر بوده‌است. روسی‌خان با محمدعلی شاه به اروپا رفت و کارهای عکاس خانه توسط مهدی مصور الملک ادامه یافت و سپس تعطیل شد. تصاویری که از ابنیه و عمارات آن دوران به جا مانده، برای مطالعات ایران عهد قاجار ارزشی مستند دارد و در ضمن اطلاعاتی از نظام حکومتی آن دوره را فراهم می‌کند.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

دوره ی پنجاه ساله سلطنت ناصرالدین شاه را باید دوره شکوفایی عکاسی در دوران قاجار یا ایران قرن سیزدهم خورشیدی دانست. او که خود اهل ذوق و هنر بود به عکاسی علاقه‌مند گردید و بر توسعه این فعالیت در درون دربار همت گماشت. وی با تأسیس عکاس خانه کاخ گلستان و نیز تشویق و حمایت عکاسان، توانست تصاویر یا به عبارتی اسناد هنری و تاریخی گران بهایی از ایران آن روز را ثبت نماید. ناصرالدین شاه در شمار اولین افراد از خانواده سلطنتی بود که پیش از بر تخت نشستن، تصویرش بر صفحه داگرئوتیپ ثبت شد. شاید همین موضوع، بعدها شیفتگی بیش از حد او به عکاسی و حمایت ‌های گسترده او از این فن و هنر را در سال‌ های طولانی سلطنت را به دنبال آورد و زمینه‌ساز رواج گسترده عکاسی در ایران و کاربردهای گوناگون آن شد. خود او عکاس توانایی بود و نه تنها از افراد خانواده سلطنتی عکس می‌گرفت، بلکه چهره‌های بسیاری نیز از خود به جا گذاشته‌است.  هرچند که فعالیت ناصرالدین شاه به درون دربار و تربیت عکاسان درباری محدود گردید ولی تأسیس رشته ی عکاسی در مدرسه دارالفنون، نشان از اهتمام او به این امر دارد. ناصرالدین شاه به عکاسی علاقه‌مند شد و آن را نزد کارلیان فرا گرفت. از آن پس شاه برای انجام کارهای عکاسی اش و احداث تاریک خانه برای ظهور، چاپ و تهیه شیشه‌های حساس، حیاط و عمارتی از ساختمان‌های سلطنتی را به عکاسخانه دربار اختصاص داد و این‌گونه بود که عکاس خانه مبارکه بنیاد یافت. یادداشت‌ها و مدارک برجای مانده در کاخ گلستان، حاکی از آن است که ناصرالدین شاه با ظهور فیلم و چاپ عکس آشنا بوده و از طرفی دست خط و توضیحات وی در حاشیه بسیاری از عکس‌ ها و عبارت معروف "خودمان انداختیم" نشان از فعالیت عکاسی او دارد. شاه برای این که عکاس خانه مدیرمسئولی هم پیداکند آقا رضا خان اقبال‌السلطنه پسر میرزا اسماعیل، پیشخدمت سلام و برادر علی نقی حکیم الممالک را که از محرمان و نزدیکان شاه بود و بنا به امر شاه فن عکاسی را نزد کارلیان به خوبی یادگرفته بود عکاس باشی و مدیر عکاس خانه مبارکه همایونی کرده، به این فن جدید صورت جدی و رسمی داد و از این پس از همه ی اردوکشی‌ ها، ییلاق‌ها، سفرها، مراسم سلام، اسب دوانی‌ها و شهرها و طبقات مختلف مردم و رجال عکس‌ های فراوان متعدد گرفته درآلبوم‌ ها قرارداده شد ودرآلبوم خانه سلطنتی درکاخ گلستان در شمس‌العماره گرد آمد. آقارضا نخستین کسی است که به مقام عکاس‌باشی منصوب شد. از عکاسان دربار به‌جز او می‌توان از عبدالله میرزا قاجار نام برد. وی از دانش‌آموختگان دارالفنون بود و عکاسی را در فرانسه فرا گرفت. وی در آموزش عکاسی حرفه‌ای در ایران نقش مؤثری برعهده داشت. در کتاب اولین ‌های تهران از آقای سیروس سعدوندیان آمده است که نخستین عکاس خانه عمومی در خیابان "جبارخانه" به مدیریت عباس علی بیگ گشوده شد. شرح این واقعه از زبان "روزنامه دولتی" شماره ۶۳۹ به این صورت است: "اعلانات: چون اغلب مردم زیاده از حد مایل و راغب هستند که عکس خود را بیاندازند، عکاس باشی عباس علی بیگ، آدم خود را که مدت ‌ها در زیر دست او بوده و تربیت شده و در عکاسی کمال مهارت را پیدا کرده بود، قرار گذاشت در خیابان جبارخانه مبارکه حجره‌ای ترتیب و اسباب عکاسی آماده نماید تا هر کس را میل انداختن عکس خود باشد، در آنجا رفته، عکس بیندازد و قیمت آن هم موقوف به بزرگ و کوچکی عکس است: عکس بزرگ یکی چهار هزار دینار است تا دوازده عدد. پس از آن هر کس زیادتر طالب باشد، یکی سه هزار دینار است، عکس کوچک یکی دو هزار دینار است تا دوازده عدد. بعد از آن هر کس زیادتر بخواهد، یکی سی شاهی است. "

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

 

 

تمایل شخص ناصرالدین شاه به عکاسی موجب شد تا عکس‌های بسیاری به دست خود وی برداشته شود. موضوع اغلب این عکس‌ ها شخص وی، زنان حرم سرا، وقایع روزمره در کاخ سلطنتی و چهره برخی رجال درباری است. آن چه از یادداشت ‌های شخصی ناصرالدین‌ شاه به‌دست آمده نشانگر آن است که وی با روش‌های علمی و فنی عکاسی و طرز کار دوربین‌ های مختلف آشنا بوده‌است و اغلب از دوربین ‌های بزرگ با سه ‌پایه استفاده می‌کرده‌است. قدیمی‌ترین عکس ‌های ناصرالدین‌ شاه عبارت است از پرتره‌ای که از خودش گرفته و پرتره‌ای تمام رخ از مادرش. حمایت او از عکاسی در ایران، موجب رشد و گسترش زمینه‌ های گوناگون این فن و هنر در سال‌های آغازین پیدایش آن شده‌است. به اختصار این زمینه ‌ها عبارتند از:

زمینه پیدایش و رشد و گسترش عکاسی مستند و گزارش‌ های تصویری از سراسر ایران

ترویج اصولی عکاسی و توجه به آموزش این فن به صورت رسمی در دارالفنون

ایجاد عکاس خانه سلطنتی و فراهم آمدن تعداد بسیاری عکس از جنبه‌ های گوناگون زندگی و معیشت در عصر قاجار

پایه‌گذاری نوشتن شرح بر عکس ها

توجه به رشد و گسترش دانش نظری و فنی عکاسی و تألیف و چاپ کتاب‌های مربوط به آن

توسعه عکاسی در میان درباریان و خانواده‌ های اشراف

ابداع لقب عکاس‌باشی به عنوان عالیترین رتبه فنی در این حرفه

اعزام برخی محصلان مستعد دارالفنون به اروپا برای کسب مهارت‌های فنی و هنری در این زمینه

بی شک با بررسی همه‌ جانبه عکس ‌های باقی‌مانده از این زمان، می‌توان برتری ناب بودن زمینه‌ های تصویری این هنر در دوران قاجار را دریافت زیرا عکاسان ایرانی در سال ‌های نخستین، بدون تقلید از زمینه ‌هایی همچون نقاشی غربی و معیارهای زیبا شناختی حاکم بر آن و تنها با رویارویی مستقیم با موضوعات، اقدام به عکس برداری از آن‌ ها می‌کردند. نگاه خالص و بدون صحنه‌آرایی ‌های معمول در عکس ‌های این سال‌ها را می‌توان به روشنی دریافت. کیفیت این امر در سال‌های بعد، با گسترش ارتباط با غرب و تقلید از شیوه ی کار عکاسان اروپایی، رو به افول گذارد.

تأثیر عکاسی بر کار نقاشان دوره قاجار نیز آشکار است. در نگاره‌هایی که خانزاد اسماعیل از ناصرالدین شاه کشیده، شاه با همان کُتی نشان داده شده که در عکسی از همان دوره دیده می‌شود.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

عکاسان دوره ی قاجار را سه دسته تشکیل می‌دادند: عکاسانی که برای مؤسسات کاوش ‌های علمی و جغرافیایی اروپایی کار می‌کردند، عکاسان بومی که برای سرگرمی به عکاسی می‌پرداختند و عکاسان حرفه‌ای که از این راه امرار معاش می‌کردند.

مبنای کار نخستین عکاسان اروپایی توجه به فرم و اصول زیبا شناختی بود، اما عکاسان ایرانی، اروپائیان را سرمشق خود قرار می‌دادند. آن چه از روی آثار و نوشته‌های دوران قاجار به‌دست آمده نشان می‌دهد که ایران در اواخر قرن سیزدهم خورشیدی در حال دگرگونی بوده‌است و جامعهٔ سنتی ایران در تلاش برای انطباق خود با علوم و فنون و اندیشه‌های غرب به سر می‌برده‌است.

از اوایل سلطنت مظفرالدین‌شاه، عبداله میرزا در بالاخانه‌ های دارالفنون عکاس خانه‌ای دایر نمود و فن عکاسی را متداول کرد. بسیاری از عکاس‌ های بعدی از شاگردان وی بوده‌اند. این عکاس خانه تا اوایل مشروطیت دایر بود و عکاس دیگری کارهای عکاسی درباری را انجام می‌داد، به نام میرزا ابراهیم ‌خان عکاس ‌باشی که از خدمتگزاران دربار مظفرالدین ‌شاه بوده‌است. معروف است که مظفرالدین‌شاه سخت شیفتهٔ عکاسی بود و خود عکاس آماتور بوده‌است. از شاگردان عبداله میرزا دو نفر دیگر به نام "ماشااله خان" و "خادم" در اوایل سال ۱۳۰۰ خورشیدی، عکاسخانه‌های دیگری برپا کردند که هر دو در خیابان ناصریه بود، که عکس‌های ارزان ‌تری می‌انداختند. با آغاز جنبش مشروطیت مردم تمایل داشتند چهره ی رهبران خود را مشاهده نمایند و رواج این‌گونه عکس ‌ها مصداق این تمایل است. به‌تدریج ثبت چهره‌های معروف گسترش یافت و با ایجاد تحولات مختلف، عکس از انحصار دربار خارج شد و موضوعات اجتماعی و واقعی موضوع عکاسی قرار گرفت. با تحولات جنبش مشروطیت زمینه برای عکاسی مطبوعاتی فراهم شد. در حال حاضر، بیشتر عکس ‌های موجود از دوران جنبش مشروطه، توسط استپان استپانیان، عکاس ارمنی انداخته شده‌اند. استپانیان به عنوان "نخستین عکاس خبری ایران" شناخته می‌شود. از ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۲ خورشیدی مطبوعات که سرآغاز فعالیت آن‌ها از جنبش مشروطیت شروع شده بود فعالیت وسیع‌تری یافتند و کاربرد عکس بیشتر شد و تحولات اساسی در عکس‌ها ظاهر شد. عکس‌های این دوران بسیار برجسته و متفاوت است. این دوره، دوران ورود همه‌جانبه فنون و تجهیزات غربی به ایران و روی‌آوری هنرمندان به شیوه‌های مدرن غربی بود. در این دوران با پیشرفت تجهیزات عکاسی و گسترش فعالیت مطبوعات، عکس به عنصری مهم و تأثیرگذار بدل گشت.

عکاسی مطبوعاتی که کمابیش رونقی داشت با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدیدوباره دچار رکود و رخوت شد و عکاسی در حاشیه قرار گرفت. عکس‌های دههٔ ۳۰ و ۴۰ خورشیدی بیشتر جنبه  تبلیغاتی و رسمی داشتند. در اواخر دهه ی ۴۰ خورشیدی به ‌دلیل گسترش گرایشات هنری و پیچیده شدن مبارزات به‌تدریج فضای جدیدی به وجود آمد که عکاسی را نیز متأثر ساخت.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

در خرداد ۱۳۹۴ خورشیدی یک تیم پنج ‌نفره از عکاسان پس از دو هفته کار در ارتفاع ۳۵۰۰ متری و سرمای منهای ده درجه و ۳۵ ساعت عکسبرداری بدون وقفه، بزرگترین عکس دنیا به حجم ۳۶۵ گیگاپیکسل را از کوه مون‌بلان تهیه کردند. این عکس ۳۶۰ درجه (سراسرنما یا پانوراما) از ترکیب هفتاد هزار عکس تشکیل شده‌است. اگر این عکس چاپ شود به اندازه یک زمین فوتبال خواهد بود. مجموع تصاویر که ۴۵ ترابایت حجم داشت پس از دو ماه کار با استفاده از کامپیوترهای پرقدرت آماده شد. سرپرست این تیم عکاس ایتالیایی فیلیپو بلینیی بود و تیم او برای عکسبرداری از سه دوربین کانن استفاده کردند که یکی از آن ‌ها به یک بازوی روبوتی مجهز بود. رکورد پیشین متعلق به عکسی از لندن بود که در سال 1391 خورشیدی از بالای برج مخابرات (BT)  این شهر گرفته شده بود و ۳۲۰ گیگاپیکسل بود.

 

مشاهده پکیج آموزشی رایگان مشاوران شیش دنگی

 

 

مدیر پلتفرم شیش دنگ: صالح قاسمی نراقی