تأثیر تغییرات اقلیمی بر تنوع کشت میوه های ایران

میوه ‌ها انواع مختلفی دارند و از نظر شکل، اندازه، رنگ، طعم و ترکیب های مغذی متفاوت هستند. برخی از ویژگی ‌های مهم میوه‌ ها عبارت اند از:

1. غنی بودن در ویتامین‌ ها، مواد معدنی، فیبر وآنتی ‌اکسیدان‌ ها

2. داشتن آب و رطوبت بالا

3. تنوع زیاد در انواع مختلف آن‌ ها

4. داشتن طعم و مزه متنوع و لذیذ

5. قابلیت استفاده به عنوان میان ‌وعده، دسر و تزئین غذاها

6. قابلیت نگهداری و نقل و انتقال نسبتاً آسان

میوه ‌ها می ‌توانند خام، پخته، خشک یا به صورت آب ‌میوه مصرف شوند. آن ها در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی نیز کاربرد دارند. مصرف منظم میوه‌ ها به دلیل خاصیت های تغذیه ‌ای و سلامت ‌بخش شان توصیه می ‌شود. در ایران انواع متنوعی از میوه ‌ها رایج هستند که برخی از مهم ‌ترین آن‌ ها عبارت اند از:

1.      درختی

انواع سیب، گلابی، به، انگور، انار، پرتقال، لیمو، نارنگی، پرتقال، هلو، شلیل، گیلاس، آلبالو، زرد آلو، آلو، بادام، گردو و فندق

2.      درختچه ‌ای

انواع توت (سفید، سیاه و قرمز)، انجیر، انواع آلو (آلوچه و گوجه سبز) و زغال اخته

3.     پیازچه ‌ای

انواع خرما (برحی، مضافتی و زاهدی)، موز و کیوی

4.     بوته‌ ای

انواع توت فرنگی، زغال اخته، بلوبری و آلبالو کوهی

5.     گیاهان علفی

انواع هندوانه، طالبی، خربزه و انگور کوهی

این میوه‌ ها از لحاظ رنگ، طعم، ظاهر و ترکیبات مغذی با یکدیگر متفاوت هستند و هر کدام خواص و کاربرد های منحصر به فرد خود را دارند. در ایران با توجه به تنوع آب و هوایی و اقلیمی، میوه‌ های مختلفی در فصل های مختلف سال در دسترس می باشند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

بهار

- گیلاس، آلبالو، توت فرنگی و انواع توت (سفید، قرمز وشاتوت)

- هلو، شلیل و آلو

تابستان

- انواع هندوانه، طالبی و خربزه

- انگور، انار و انجیر

- موز و کیوی

پاییز

- سیب، گلابی، به، انواع آلو (آلوچه و گوجه سبز)

- پرتقال، نارنگی و لیمو

- زردآلو و آلو

زمستان

- پرتقال، نارنگی و لیمو

- خرما

- گردو و بادام

برخی میوه‌ ها مانند سیب، پرتقال، لیمو و انواع خرما در اکثر فصول در دسترس هستند. برخی میوه‌ های گلخانه ‌ای و وارداتی در تمام طول سال قابل دسترسی می‌ باشند. میوه‌ های فصلی در مناطق مختلف ایران می ‌توانند تا حدودی متفاوت باشند. این تفاوت ها به دلیل تنوع اقلیمی و آب و هوایی در سراسر کشور است. به طور مثال:

- در مناطق شمالی مانند گیلان و مازندران، میوه‌ هایی مانند چای، چغاله بادام، زیتون و نارنگی بیشتر در دسترس هستند.

- در مناطق مرکزی و غربی مانند اصفهان، یزد و کرمان، میوه‌ هایی مانند انار، انجیر و زرد آلو بیشتر کشت می ‌شوند.

- در جنوب کشور مانند فارس و هرمزگان، خرما و موز بیشتر در دسترس می باشد.

- در مناطق کوهستانی و سردسیر مانند آذربایجان و کردستان، میوه‌ هایی مانند توت، انگور، سیب و گیلاس بیشتر کشت می ‌شوند.

این تنوع محصول های بومی در منطقه های مختلف، ناشی از شرایط (شرط ها) آب و هوایی، خاک و طبیعت متفاوت در این مناطق می باشد. این تفاوت ها موجب تنوع و غنای فرهنگی و غذایی ایران شده است. چندین عامل محیطی و اقلیمی مختلف باعث تنوع میوه‌ های فصلی در مناطق مختلف ایران می‌شوند که به شرح زیر می باشند:

1.      آب و هوا

-         دما

مناطق گرمسیری جنوب در مقایسه با مناطق سردسیر شمال، دمای بالاتری دارند. این تفاوت دما، مناسب کشت برخی میوه‌ ها مانند خرما و موز در جنوب و سیب و توت در شمال شده است.

-         بارندگی

مناطق شمالی ایران با بارندگی بیشتر، مناسب کشت میوه‌ هایی با نیاز آبی بالا مانند برخی از انواع توت و چای هستند.

2.      جغرافیا و توپوگرافی

-         ارتفاع

مناطق کوهستانی با ارتفاع بالا، مناسب کشت میوه‌ هایی با نیاز به دمای معتدل مانند سیب و گلابی می باشند. شیب‌ های تند مناطق کوهستانی، مناسب کشت درختان میوه مانند انگور هستند.

3.     خاک

-         ترکیب و حاصل خیزی خاک

هر منطقه، خاک مناسب برای کشت برخی میوه ‌ها را دارد. مثلاً خاک‌ های آهکی جنوب برای کشت خرما مناسب می باشند.

4.     عوامل اکولوژیکی (بوم شناسی)

-         آفت ها و بیماری ‌ها

برخی مناطق، مشکلات کمتری با آفات و بیماری‌ های خاصی دارند که کشت برخی میوه‌ ها را تسهیل می نماید.

-         گرده افشانی

برخی مناطق به دلیل وجود گرده افشان‌ های طبیعی مناسب، کشت برخی میوه‌ ها را تسهیل کرده اند.

در مجموع، ترکیب این عوامل محیطی و اقلیمی در هر منطقه، تنوع میوه ‌های فصلی موجود در آن منطقه را شکل داده اند.

تغییر های اقلیمی در سال‌ های اخیر به نحو قابل توجهی بر تنوع میوه‌ های فصلی در ایران تأثیر گذاشته است که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

1.      افزایش دما

افزایش دما در بسیاری از مناطق ایران باعث شده که برخی میوه‌ های سردسیری مانند سیب و گلابی به مناطق خنک ‌تر کوهستانی عقب ‌نشینی کنند. در مقابل، میوه‌ های گرمسیری مانند خرما و موز در مناطق گرمسیر در حال گسترش هستند.

2.      تغییر الگوهای بارش

کاهش میزان و تغییر الگوی بارش در بسیاری از مناطق ایران، باعث کاهش تولید برخی میوه‌ ها با نیاز آبی بالا مانند انگور شده است. در مقابل، کشت میوه‌ هایی با نیاز آبی کمتر مانند انجیر در حال گسترش می باشد.

3.     افزایش آفات و بیماری ‌ها

تغییر اقلیم باعث ظهور و گسترش برخی آفات و بیماری ‌های جدید شده که به بعضی از میوه‌ها آسیب می‌رسانند. این امر کشت برخی میوه‌ ها را دشوار تر کرده و تولید آن ها را کاهش داده است.

در مجموع، تغییرات اقلیمی به طور جدی ترکیب و تنوع میوه‌ های فصلی در مناطق مختلف ایران را تحت تأثیر قرار داده است و این روند احتمالاً در سال ‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت. برای کاهش تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی بر تنوع میوه‌ های فصلی در ایران، می‌توان اقدام های زیر را در نظر گرفت:

1.      اصلاح الگو های کشت

-         معرفی و ترویج کشت میوه‌ هایی که به شرایط آب و هوایی جدید سازگار هستند.

-         استفاده از رقم های مقاوم به گرما و خشکی در کشت میوه‌ ها.

-         تغییر زمان‌ بندی کشت و برداشت محصولات میوه‌ ای برای انطباق با تغییرهای اقلیمی.

2.      بهبود مدیریت منبع های آب

-         اجرای طرح‌ های آبیاری نوین برای کاهش مصرف آب در کشت میوه ‌ها.

-         استفاده از روش‌ های نوین آبیاری مانند قطره‌ ای و بارانی.

-         بازیافت و استفاده مجدد از پساب ‌های کشاورزی برای آبیاری.

3.     تقویت زیرساخت‌ های علمی و فنی

-         افزایش تحقیق ها برای شناسایی ارقام میوه‌ ای مقاوم به تغییرات اقلیمی.

-         توسعه سیستم‌ های هشدار زود هنگام برای آفات و بیماری‌ های جدید.

-         آموزش و ترویج روش‌ های سازگار با اقلیم جدید برای کشاورزان.

4.     حمایت ‌های سیاستی و قانونی

-         اعمال سیاست‌ های حمایتی برای کشاورزان در جهت تطبیق با تغییرهای اقلیمی.

-         وضع قانون ها و مقرره ها برای مدیریت پایدار منابع آب و حفاظت از تنوع میوه‌ها.

با اتخاذ این تدابیر، می‌توان تا حد زیادی تأثیرهای منفی تغییرات اقلیمی بر تنوع میوه‌ های فصلی در ایران را کاهش داد.

بازبینی: س. سیاح