آشنایی با صاحبان قرابت در احکام معاملات

قانون کشور ما معمولاً از کشورهایی مثل اتیوپی ،فرانسه، آلمان، سوئیس، مصر، تایلند و دیگر کشورها اخذ و ترجمه شده است و در مواردی هم قانون گذاران توانسته اند از فقه و حقوق اسلامی نیز یاری جویند. نکته جالب توجه این است که مواد قانونی به کار گرفته شده معمولاً ترجمه کلمه به کلمه نامانوس پیچیده و غیر قابل فهم انتخاب شده است.

صاحبان قرابت کسانی هستند که ارث میبرند ولی سهم آنان در قانون معین نیست.

قرابت چیست؟ قرابت یعنی خویشاوندی خواه به نسب باشد خواه به سبب، قرابت نسبی عبارت است از رابطه شخصی با دیگری از طریق ولادت که خواه به او منتهی شود مانند منتهی شدن پسر به پدر و خواه طرفین به واسطه رابطه خویشاوندی به ثالث منتهی شوند مانند دو برادر که به پدر و مادر منتهی میشوند. انواع قرابت عبارت است از:

1. قرابت آبوینی خویشاوندانی که با هم از طرف پدر و مادر قرابت دارند مانند برادر یا خواهر که از یک پدر و مادر به دنیا آمده باشند.

2. قرابت آبی کسانی که خویشاوندی شان فقط از جهت انتساب به پدر باشد: مانند برادر آبی به قرابت ابی قرابت صلبی هم گفته میشود.

نکته صلبی منسوب به صلب است برادر صلبی یعنی برادری که از پدر مشخص باشد.

1: قرابت امی کسانی که فقط از طرف مادر خویشاوند باشند که به آن قرابت بطنی هم می گویند.

2: قرابت در خط اطراف قرابتی است نسبی بین دو یا چند نفر که به وسیله ولادت از ثالث به وجود آمده اند، بی واسطه با شد یا با واسطه مانند قرابت برادر و خواهر و یا برادران و یا خواهران نسبت به یکدیگر و قرابت برادرزاده و خواهرزاده نسبت به یکدیگر به چنین قرابتی، نسب به خط اطراف هم می گویند.

3: قرابت در خط مستقیم به چنین قرابتی نسب به خط مستقیم هم گفته می شود. قرابت نسبی  قرابتی است که به وسیله یکی از دیگری حاصل شود مانند قرابت جد نسبت به نوه و بالعکس. چنین قرابتی، قرابت عمودی است و آن دو قسم است: صعودی و نزولی

الف: قرابت صعودی ناظر است به کسانی که شخصی از آنها متولد شده باشد: مانند پسر نسبت به پدر و جد.

ب: قرابت نزولی ناظر به کسانی است که از شخص دیگر متولد شده اند: مانند جد نسبت به نوه. چنان که ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی چنین میگوید در روابط بین اقارب فقط آقارب نسبی در خط  عمودی (اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. منظور از انفاق در اینجا، واجب النفقه می باشد.

در نسب قانونی خویشاوندی طفل نسبت به پدر و مادری است که در حین انعقاد نطقه بین آنان از طریق نکاح قانونی و صحیح اعم از نکاح دایم و یا منقطع وجود داشته و یا خویشاوندی مذکور را قانون محترم شناخته باشد مانند نسب حاصل از وطی به شبه.

نکته 1: خواب جنون و مستی در حکم جهل به استحقاق مواضعه نزدیکی مرد با زن است و فرقی نمیکند که اشتباه از طرف مرد باشد یا زن

نکته ۲ :درجه قرابت چه عمودی باشد و چه به خط اطراف از روی عده نسلها، سلسله مراتبی را انتزاع می کنند. وارث را تابع آن قرار میدهند و از هر نسل تعبیر به درجه میکنند: مثلاً پسر نسبت به پدر در خط عمودی درجه اول است و نوه خویشاوند درجه دوم است و هکذا. در قرابت به خط اطراف برای حساب نسل ها باید به جامع نسب صعود و سپس باید به شخص مورد مقایسه نزول کرد: مثلاً دو برادر را از حیث درجه قرابت اگر مقایسه کنیم درجه قرابت آنها درجه دوم است، زیرا از یک برادر به جامع نسب (پدر) صعود میکنیم که یک درجه حساب میشود، سپس به طرف برادر دیگر نزول میکنید که این هم یک درجه است و جمع آن دو درجه است.

نکته 3: از ترکه میت، هر صاحب فرض حصه خود را میبرد و بقیه به صاحبان قرابت می رسد، اگر صاحب قرابتی در آن طبقه مساوی با صاحب فرض در درجه نباشد باقی به صاحب فرض رد می شود؛ مگر در مورد زوج و زوجه که به آنها رد نمیشود لیکن اگر برای متوفی وارثی به غیر از زوج نباشد زاید از فریضه به او رد میشود.  

قاعده تقسیم ارث به نسب

الف: وارثان به سه طبقه تقسیم میشوند و در تقسیم ارث هر طبقه مقدم بر طبقه های پس از آن است. ترتیب طبقه ها نیز بر مبنای نزدیکی خویشاوندی است.

ب: در داخل طبقه ها نیز خویشاوندی که درجه نزدیکتر دارد مانع از ارث درجه دورتر است. به عنوان مثال تا فرزند وجود دارد نواده (نوه) ارث نمیبرد.

ج: در طبقه اول و دوم وارثان دو صنف وجود دارد که عبارت است از: 

1. در طبقه اول پدر مادر در صنف وارثان عمودی صعودی و فرزندان در صنف وارثان عمودی نزولی

2. در طبقه دوم اجداد صنفی از وارثانند که در خط عمودی صعودی قرار دارند و از راه نسل به پدر و مادر و پس از آن به متوفی متصل میشوند؛ ولی برادر و خواهر و اولاد آنها از خویشان اطراف نسل عمودی هستند.

3. در طبقه سوم همه خویشان در خط اطراف هستند و به واسطه پدر و مادر متوفی با او ارتباط دارند و در نتیجه همه را باید از یک صنف شمرد.

فایده و ضرورت شناخت صنف و طبقه وارثین این است که در داخل هر صنف وارث نزدیکتر مانع از ارث خویشان دورتر است. ولی خودشان نزدیکتر در صنف و طبقه دیگر مانع از ارث بردن خویشان دورتر در همان طبقه نیستند. مثال در طبقه دوم میان اجداد وارث نزدیک تر مانع دورتر است ولی هیچ منعی برای اولاد برادر و خواهر ایجاد نمیکند. هم چنین است در طبقه اول که وجود پدر و مادر مانع ارث بردن نواده ها نمیشود؛ در حالی که در میان فرزندان خویش نزدیک تر مانع از ارث بردن دورتر است.

 

مشاهده سریع اجاره خانه در الهیه تهران

 

 جدول طبقات وراث

· وراث طبقه اول پدر مادر اولاد اولاد اولاد زوج و زوجه

· وراث طبقه دوم اجداد برادر خواهر و اولاد آنها

· وراث طبقه سوم عمو عمه دایی خاله و اولاد آنها

نکته: در طبقات دوم و سوم وراث وقتی ارث میبرند از وارثین طبقات دیگر کسی نباشد.

آشنایی با عبارات فنی ارث و وصیت

· کلاله برادر و خواهر میت در اصطلاح متداول و معمول

· کلاله امی برادر و خواهر امی میت

· کلاله آبی برادر و خواهر آبی میت

· آبوین پدر و مادر

· اخوه سکون (خ) برادران 

· ترکه انواع گوناگون دارد

الف) دارایی زمان فوت متوفی که به سبب موت وی از مالیت ارزش اقتصادی او خارج می شود قبل از اخراج واجبات ،مالی دیون و ثلث اصطلاح ماترک و متروکات نیز به همین معناست.

ب) مترادف ارث است و آن عبارت است از دارایی متوفی که دیون واجبات مالی و ثلث از آن خارج شده باشد این نوع مال مالیات بر ارث تعلق می گیرد.

رد بازگردانیدن باز دادن به معنای تخطئه کردن نپذیرفتن و برگرداندن است. در فقه و قانون مدنی در مبحث ارث رد در مقابل فرض و قرابت است یعنی از ترکه میت هر صاحب فرض حصه خود را میبرد و بقیه به صاحبان قرابت میرسد و اگر صاحب قرابتی در آن طبقه (ارث) مساوی با صاحب فرض در درجه نباشد باقی به صاحب فرض رد می شود. کسی که به موجب رد ارثی به او بر سد رد بر نامیده میشود و در مقابل فرض بر" و "قرابت بر" به کار گرفته میشود.

فرض یا فریضه سهم معینی است از ترکه که قانون برای بعضی از وراث تعیین کرده است. مانند نصف ربع سدس، ثلث، دو ثلث و.....

فرض بر وارثی که سهم الارث او در متن قانون معین شده است. به وی صاحب فرض هم گفته می شود.

قرابت خویشاوندی است خواه به نسب باشد خواه به سبب.

قرابت آبوینی خویشاوندانی که با هم از طرف مادر و پدر قرابت دارند مانند برادر یا خواهر که از یک پدر و مادر به دنیا آمده باشند.

قرابت آبی کسانی که خویشاوندی بین آنان فقط از جهت انتساب به پدر است مانند برادر آبی برادر پدری

قرابت امی کسانی که فقط از طرف مادر خویشاوند شخص باشند.

جد پدر پدر پدر مادر

جده مادر مادر مادر پدر و مادر مادر بزرگ

أعمام جمع عم عمو برادر پدر اعمام عموها 

عمات جمع عمه

أخوال جمع خال خال یعنی دایی خالو

خالات جمع خاله

موصی وصیت کننده کسی که به موجب وصیت تملیکی مال یا منفعتی از مال خود را برای زمان پس از مرگش به دیگری تملیک میکند.

موصی له به شخصی گفته میشود که وصیتی به نفع او به نحوی از انحاء در وصیت تملیکی شده باشد.

موصی الیه شخصی که به موجب وصیت عهدی مأمور اقدام به امری و کاری شده باشد.

موصی بلاه مورد وصیت را موصی به می گویند.

 

مشاهده ومطالعه خلاصه کتب کاربردی

 

موجبات ارث: نسب و سبب را موجبات ارث میگویند یعنی قرابت نسبی و سببی

موانع ارث: صفت یا فعلی که در وراث با شد و یا از او سرزده با شد و در نتیجه، او را از اصل ارث یا بعض ارث محروم و ممنوع نماید.

الف): موانع ارث به طور کلی عبارت است از:

1. کفر

2. قتل به ناحق از روی عمد

3. حمل سکون میم مگر این که زنده متولد شود.

4. لعان

5. ازدواج در مرض موت

6. هم مردگی مرگ دسته جمعی

7. وجود طبقه مقدم تر از طبقات ارث

8. وجود درجه مقدم از درجات یک سقف از اصناف یک طبقه

9. زنازاده

10. برده و بنده (رق)

ب) موانعی که وارث را از بخشی از ارث محروم میکند

1. قتل خطایی و شبه عمد

2. فرزندی که استحقاق حبوه را دارد و سایر وراث را از آن محروم می سازد.

3. وجود اولاد (مطلقاً) زن یا شوهر را از نصیب اعلی محروم میکند.

4. وجود وارث (مطلقاً) زوج یا زوجه را از ارث بردن از مازاد فریضه (فرض) محروم می کند.

5. نقصان تر که موجب حرمان از قسمتی از سهام فرض فریضه) بعضی از ورثه می شود، یعنی وارثی که با داخل شدن او در وراث فعلی هست نقص بر سهام مفروضه او وارد شود وراث مذکور که ممنوع از قسمتی از ترکه میشوند عبارت است از یک دختر یک خواهر از آبوینی یا آبی دختران متعدد و اخوات متعدد ابوینی و آبی

6. ممنوع شدن وراث زیر از زائد مازاد بر فریضه (فرض) خود

7. خواهر آبوینی یا آبی اخوه امی را از ارث بردن از مازاد بر فرض منع میکند.

8. اخوات متعدد آبوینی یا آبی برادر یا خواهر واحد امی را از ارث بردن از مازاد بر فرض منع می کنند.

9. ممنوع شدن آبوین از ارث بردن از مازاد بر مسدس به عنوان فرض نه به عنوان رد در صورت وجود اولاد (مطلقاً)

10. ممنوع شدن مادر از مازاد بر سدس به عنوان فرض و رد در صورت وجود اخوه و اخوات (نه اولاد اخوه و اخوات)

موت فرضی موتی است که به موجب حکم دادگاه درباره شخصی که غایب مفقود الخبر شده است فرض میشود. موت حکمی شخص حاضر یعنی کسی که غایب مفقود الخبر نیست به علت ارتداد در حکم مرده است. چنین شخصی از هیچ یک از حقوق استفاده نمیکند و حقوقی که داشته از او سلب می شود. 

حبوه عطیه ای (هدیه ای) است از مال میت که استثناء شده و به فرزند ذکوری که از سایر اولاد ذکور میت بزرگتر باشد داده میشود خواه بالغ باشد خواه نه. ارقام حبوه از این قرار است:

. قرآن مجید و قاب آن

. شمشیر و غلاف آن

. انگشتر

حجب حالت وارثی است که به واسطه بودن وارث دیگری از بردن ارث كلاً يا بعضاً محروم می شود. حجب بر دو نوع است: حجب حرمانی و حجب نقصانی

حجب حرمانی حجبی است که به کلی وارثی را از ارث محروم نماید. مثال: حجب طبقه اول نسبت به طبقه دوم و طبقه دوم نسبت به طبقه سوم در طبقه دوم، آبوینی حاجب حرمانی آبی است.

حجب نقصانی حجبی است که سهم (فرض) وارث را از حد اعلی به حد ادنی تنزل دهد، خواه خود حاجب را بهره ای از ارث باشد مانند (اولاد) که به حاجب آبوین نسبت به مازاد و بر سدس میباشند یا زوج و زوجه را از نصیب اعلی به نصیب آدنی تنزل میدهند خواه نه مانند اخوه و اخوات میت که مادر خود را از ثلث به سدس تنزل میدهد.

ماترک مالی که با فوت مالک آن و به حکم قانون به وارث تعلق میگیرد و عنوانی غیر از عنوان ترکه قانون به آن ندهد بنابر این حقوق بازنشستگی تقاعد) که تحت این عنوان منتقل می شود ترکه محسوب نمیشود و مشمول مالیات بر ارث نمی شود و آنچه که به موجب قرارداد بیمه عمر و به محض فوت به مالکیت ثالث در می آید، عنوان ترکه را ندارد. زیرا انتقال آن به موجب قرارداد است نهایت این که معلق بر فوت است و قرارداد بیمه در انتقال آن دخالت عمده دارد در حالی که انتقال ترکه صرفاً به حکم قانون است و هیچ عقدی در آن دخالت ندارد.

مال الارث به قسمت مثبت از دارایی میت را مال الارث می گویند.

مدیر ترکه مدیر تصفیه به متصدی تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آنها و اخراج مورد وصیت از ماترک گفته میشود.

 

مشاهده جزئیات وخرید کتاب احکام حقوقی معاملات املاک

 

جهت دریافت اطلاعات بیشتر و خرید کتاب با شماره زیر تماس حاصل فرمایید:

مجید کیوانپور 09129374020